Vruchtbaar Isolement
Isaac Beeckman in Zierikzee (I6II-I616)
door dr. K. van Berkel
Inleiding
Voor een rechtgeaarde Zeeuw moet het lezen van het standaardwerk van P. J. Meertens,
Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft der zeventiende eeuw, uit
1943, geen opgewekte bezigheid zijn. Aan het einde van zijn beschouwingen moet de
schrijver immers constateren dat de Zeeuwen op het terrein van de kunst weinig zaken van
betekenis hebben voortgebracht, en dat hun verrichtingen op wetenschappelijk gebied wel
verdienstelijk, maar niet uitzonderlijk zijn geweest, zeker als men ze vergelijkt met hetgeen in
Holland werd gepresteerd. Het belangrijkste aandeel van Zeeland in het geestesleven van de
Republiek lag op het terrein van de godsdienst; met name het gereformeerde piëtisme heeft
tal van vooraanstaande Zeeuwse pleitbezorgers gekend 1).
Over de Zeeuwse letterkunde kan ik niet oordelen en over de Zeeuwse geloofsbeleving wil ik
me nog veel minder uitlaten, maar op het terrein van de wetenschapsgeschiedenis durf ik
toch wel de stelling aan dat Meertens te bescheiden is geweest. Ik beweer niet dat Zeeland op
wetenschappelijk terrein de evenknie van Holland is geweest, maar in de persoon van de in
Middelburg geboren kaarsenmaker, theoloog en schoolmeester Isaac Beeckman heeft Zee
land toch een natuuronderzoeker van internationale betekenis gehad. Zeker, Meertens heeft
hem niet over het hoofd gezien. Met Paulus van Middelburg en Philips Lansbergen, twee
astronomen, rekent hij hem tot de meest verdienstelijke Zeeuwse natuuronderzoekers uit de
vroeg moderne tijd. Maar hij acht hem niet van gelijk kaliber als de Hollanders Christiaan
Huygens, Jan Swammerdam en Antoni van Leeuwenhoek, en bovendien, zo stelt hij nog,
Beeckman "bracht zijn werkzaamste jaren in Holland door". Beide opvattingen lijken mij
onjuist: Beeckman kan de vergelijking met Swammerdam en Leeuwenhoek, zij het niet die
met Huygens, met gemak doorstaan en het is aantoonbaar dat juist Beeckmans Zeeuwse jaren
in intellectueel opzicht de meest vruchtbare zijn geweest. Meer in het bijzonder is de tijd dat
Beeckman in Zierikzee woonde (van l6l 1 tot 1616) voor zijn ontwikkeling en daarmee voor
de wetenschapsgeschiedenis in het algemeen van grote betekenis geweest.
Beeckman: overzicht van leven en werk
In het begin van deze eeuw was Isaac Beeckman alleen bij specialisten bekend als een vriend
van de Franse filosoof René Descartes en als iemand die Descartes gestimuleerd had tot
wetenschappelijke en filosofische bezigheden. Over Beeckman waren we feitelijk alleen
ingelicht dankzij de biografieën en hagiografieën van Descartes, waarin Beeckman overigens
niet altijd even goed voor de dag kwam. Beeckman en Descartes waren op een gegeven
moment met elkaar gebrouilleerd geraakt omdat Beeckman zich allerlei gedachten zou
hebben eigen gemaakt die in werkelijkheid door Descartes ontwikkeld waren. Over Beeck
mans eigen opvatting wisten wij heel weinig, omdat het wetenschappelijk dagboek dat hij
jarenlang bijgehouden had na zijn dood verloren was gegaan. In 1644 had een broer nog wel
een bloemlezing uit dat dagboek gepubliceerd, maar dat boekje maakte toen weinig reacties
los.
In 1905 deed de jonge student in de wiskunde Cornelis de Waard jr. in de Provinciale
59
