lijke ontwikkelingen. Ontwikkelingen waartoe de telecommunicatie zelf ook impulsen heeft
gegeven. Zo kunnen we ook de ontwikkeling van de telecommunicatie op Schouwen-
Duiveland zien als een onderdeel van een veranderende samenleving. Eén ding is zeker: De
ontwikkeling, produktie en exploitatie van de telecommunicatie-apparatuur heeft bijgedra
gen aan een belangrijk stukwerkgelegenheid, ook op Schouwen-Duiveland. Echter, door de
verdergaande automatisering, de toepassing van de computer en de komende privatisering
van het staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie zal de werkgelegenheid in de
sector van de telecommunicatie sterk teruglopen.
Ook op Schouwen-Duiveland is de telefoon gemeengoed geworden in bijna elk huishou
den. Alleen al aan dat gegeven kunnen we aflezen dat de telecommunicatie heeft
bijgedragen aan belangrijke ontwikkelingen op het eiland. Van een relatief geïsoleerde
samenleving die met de rest van de wereld communiceerde via boten en visuele seinen tot
een samenleving waarbij ieder individu in staat is in contact te treden met alle uithoeken van
de wereld.
Bronnen en literatuur
Streekarchivariaat Schouwen-Duiveland en Sint Philipsland, Zierikzee:
Archief Gemeente Zierikzee, Correspondentie Gemeentebestuur Zierikzee 1857-1957.
Archief Departement Zierikzee van de Maatschappij voor Nijverheid.
Rijksarchief 's-Gravenhage:
2e afdeling nr. 174, archief Van der Heim.
3e afdeling, Rijksarchief Zuid-Holland, nr. 84, archief seinmeester Pansier.
Rijksarchief Middelburg:
Archief Gewestelijke Besturen Zeeland 1799-1810, inv. Unger nrs. 17, 18, 20 en 502.
Archief Postkantoor Zierikzee 1934-1957.
Archief Telecommunicatiedistrict Breda na 1945.
Stichting Nederlands Postmuseum: afdeling Documentatie Telecommunicatie.
Staatsbedrijf der P.T.T.: afdeling Bidoc - Formele documentatie.
A. J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorinchem 1839-
W. J. M. Benschop, Eduard Wenckebach en de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij als baanbrekers
voor de openbare telegrafie in Nederland. Hoofdbestuur der P.T.T. 's-Gravenhage 1947.
G. J. Bettink, De Kusttelegraaf, Kon. Ned. Ver. "Onze Vloot" 1-10-1917.
P. J. Bouwman, Geschiedenis van de Zeeuwsche landbouw in de 19e en 20e eeuw en van de Zeeuwsche
Landbouw Mij. Wageningen 1946.
E. A. B. J. ten Brink en C. W. L. Schell, Geschiedenis van de Rijkstelegraaf 1852-1952, Staatsbedrijf der P.T.T.
's-Gravenhage 1954.
E. A. B. J. ten Brink, De Rotterdamsche Telegraaf Maatschappij, Staatsbedrijf der P.T.T. 's-Gravenhage 1957.
Herman Diels, Antike Technik, 2e druk, Leipzig und Berlin 1920.
C. F. Gijsberti-Hodenpijl, De aanlegging van den optischen telegraaf in ons land. De Navorscher 1919 blz.
266-271.
De Haan, Griekenland en Rome, als grondleggers van onze beschaving. National Geographic Society. 3e
druk.
J. de Kan ter, De Provincie Zeeland, Middelburg 1824.
Michel Parlange, Les Signaux de la défence des cotes en Belgique aux Pays Bas et en AJlemagne sous
l'occupation Francaise 1794-1814, Den Haag-Brussel 1968.
A Sizoo, Techniek in de oudheid, Kampen 1961.
W. C. A. Staring, De optische telegrafen in Nederland, Tijdschrift van het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs
1890-1891, blz. 279-285.
Alle foto's (behalve anders vermeld) zijn in het bezit van de auteur
112
