tegenwoordig gebonden aan geografische situaties. Op grond van al deze gegevens is
getracht een visie te geven op de oudste geschiedenis van Zierikzee. Dat deze niet overal
even stevig is onderbouwd, zijn we ons ten zeerste bewust. Toch meenden we ook deze
gedeelten te moeten publiceren, in de hoop dat anderen hierin aanleiding vinden op
bepaalde punten nader onderzoek te verrichten. Helaas is veel archiefmateriaal verloren
gegaan en is tot nu toe zeer weinig archeologisch onderzoek in Zierikzee verricht. Het is te
hopen dat de stad op beide terreinen in de naaste toekomst wat meer aandacht krijgt.
De legenden stellen het ontstaan van Zierikzee op 849 na Chr. Dit is wel wat vroeg, omdat de
grond waarop de stad is gebouwd de zgn. Middellandklei, pas in de 9e eeuw hier is afgezet.
Uit 976 bestaat er een oorkonde waaruit blijkt dat er langs de Gouwe een nederzetting met
o.a. kerk en schapengronden bestond. De naam Zierikzee en de preciese locatie worden niet
genoemd. Misschien hebben we hier toch te maken met een kleine nederzetting waaruit
later de stad Zierikzee is gegroeid. De oudste scherven die in Zierikzee zijn gevonden
dateren echter uit de 11e eeuw. Volgens niet erg betrouwbare kronieken zouden het
Gravenhof en een St. Lievenskerk reeds halverwege de 11e eeuw gebouwd zijn. De oudste
nederzetting is vermoedelijk ontstaan langs de oevers van een klein Middellandkreekje dat
vanuit de Gouwe de Haven-Poststraat-Weststraat volgde en als de huidige Miereweg het
Schouwse land inliep.
De naam Zierikzee wordt pas voor het eerst genoemd in de 12e eeuw. Toen was er al sprake
van een flink bloeiende handelsstad. Er ligt een gaping tussen de eenvoudige nederzetting
van 1050 en een zich sterk ontwikkelende handelsstad uit omstreeks 1150. Wat is er in de
tussenliggende eeuw gebeurd? Naar onze mening heeft de nederzetting toen een veel betere
toegang tot de zee gekregen als gevolg van het ontstaan van een grote inbraakkreek, de Ee,
tijdens de grote stormramp van 1014. Tevens vestigden zich langs de oevers van deze kreek,
een eindje landinwaarts en niet ver van de eerste nederzetting rond het Gravenhof, Friese
kolonisten onder leiding van ene Sierik. Deze mensen waren bedreven in de scheepvaart en
de handel langs de Nederlandse, Duitse en Vlaamse kusten. Ze waren tevens gewend te
wonen in onbedijkt gebied op terpen. Uit het bestuderen van de hoogtecijfers van Zierikzee
bleek dat de oude kem van deze stad inderdaad op terpen is gebouwd. Dat moet dan
gebeurd zijn tussen 1014, het ontstaan van de kreek en ongeveer 1150 toen de ringdijk van
Schouwen wel klaargekomen zal zijn en de noodzaak om op terpen te wonen, veel geringer
werd.
De hoogtecijfers laten in de eerste plaats zien, dat het hele stadsgebied binnen de grachten
hoger ligt dan dat erbuiten. Op sommige plaatsen van de stad kan men echter van extra hoge
gedeelten spreken. In vroegere eeuwen werden deze hoogten door de stadbewoners met
„hillen" aangeduid. De hoogste plek van de stad, kruising Appelmarkt-Dam, moet als de top
van een dergelijke hil aangemerkt worden. Er is hier beslist geen sprake van een dam in de
kreek Haven-Poststraat, zoals algemeen wordt gezegd. De dam, waaraan de straat de Dam zijn
naam te danken heeft, lag juist aan het andere uiteinde van deze straat, op het kruispunt
Dam-Mol en wel in de kreek de Ee, nu Oude Haven-Schuithaven. De eerste bewoning van
Zierikzee was dus gevestigd op een aantal hillen en wallen. Pas na de bedijking kan de
bewoning meer gespreid worden en kwam het stratenplan rond Poststraat en Meelstraat met
hun kleine dwarsstraatjes tot stand. Rond 1150 werd ook de grote romaanse St. Lievens
Monsterbasiliek gebouwd en rond dit oude centrum de eerste veste aangelegd.
Waar het eerste kerkje van de kleine nederzetting bij het Gravenhof heeft gestaan is niet
bekend. Een aanwijzing is er wel. Tussen Minkershil (Melkmarkt) en Baggershil (Varre-
markt) liep een dijkje. Dit zou in de periode waarin men op terpen woonde, de
verbindingsweg geweest kunnen zijn van het handelscentrum naar de kerkwerf. De kerk zou
dan op de Baggershil gestaan moeten hebben. Ons beeld van Zierikzee in de tijd voor de
bedijking als een handelsstad gebouwd op terpen wordt bevestigd als we deze stad
vergelijken met de Friese handelsterpen. In het artikel werd een tweetal beschreven en
39
