- door de aanwezigheid van kleine sporen aan andere kleurstoffen - de effecten in de ververij
niet precies identiek. Meekrap was meer gevraagd voor de rode en bruine kleuren, terwijl de
markt voor garancine aanvankelijk meer in de roze en violette nuances lag. Vandaar ook dat
beide kleurstoffen gedurende tientallen jaren naast elkaar op de markt bleven bestaan.
In 1829 kwam de garancine voor het eerst op de markt. De afnemers reageerden echter zeer
terughoudend. De prijs was hoog en de receptuur voor de ververij en daikkerij moest nog
geheel ontwikkeld worden. Pas in 1838 begon de op dat moment alleen in Frankrijk
geproduceerde garancine aan haar opmars. Tegelijkertijd begon ook de Nederlandse
meekrap fors terrein te verliezen op de Franse. Om deze concurrentie het hoofd te kunnen
bieden werden er in Nederland in de periode 1840-1830 tal van initiatieven ontwikkeld.
Centraal daarin stond een verbeterde meekrapbereiding. Over de concurrentie die ervan de
garancineproduktie uitging maakte men zich aanvankelijk nog geen zorgen. De perspektie-
ven van dit meekrappreparaat waren op dat moment nog onzeker en het totale verbruik was,
vergeleken met het verbruik aan meekrap, nog gering.
In dit licht kan de oprichting in 1846 van een garancinefabriek in Zierikzee door Johan
Hendrik Ochtman Johz., Pieter Lijbaart, Hieronimus Johannes Gudde, Adriaan Frederik
Broeksmit en Dingeman van der Vliet als innovatief vernieuwend) worden gekarakteri
seerd. Hun initiatief vormde immers een radicale breuk met de gebruikelijke praktijk van
meekrapbereiding in Zeeland en was vernieuwend zowel in technische als in sociaal-
economische zin. In het technische vlak was de introduktie van chemische bereidingsme
thoden in de industrie het nieuwe element in het werk van de vijfZierikzeese ondernemers.
De toepassing van chemische methoden stond toen in Nederland namelijk nog in de
kinderschoenen. In sociaal-economische zin vormde het werken met een eigen kapitaal de
grootste vernieuwing. Terwijl in de meestoven de meekrap het eigendom van de boeren
bleef, maakten Ochtman en de zijnen de kleurstofbereiding los van de landbouw. Hierdoor
kreeg een modem ondernemerschap een kans, met een aktieve oriëntatie op de markt en
genoodzaakt om voor die tijd grote kapitaal-investeringen te doen.
In de eerste plaats richten we onze aandacht op deze Zierikzeese ondernemers. Wat dreef
deze mannen tot dit opmerkelijke initiatief? In de paragrafen daarna wordt ingegaan op de
geschiedenis van het bedrijf en op een kwestie die haast onlosmakelijk met de garancinepro
duktie verbonden was: de milieuproblematiek. De garandnefabrieken waren de eerste wat
grotere chemische bedrijven in Nederland. Ook toen al ontstonden er milieuproblemen die
tot op de dag van vandaag voor de chemische industrie zo kenmerkend zijn.
De ojmchters
Johan Hendrik Ochtman (1817-1863) mag gerust als de grote drijvende kracht achter de
oprichting worden beschouwd. Hij studeerde één jaar 1836) aan de Geneeskundige School
in Middelburg en stond daar bekend als buitengewoon bekwaam. In 1837, al op twintigjarige
leeftijd, nam hij een apotheek over in Zierikzee en huwde in datzelfde jaar met Anna Adriana
Borrendamme (1815-1873), afkomstig uit een familie van Zeeuwse notabelen. Ochtman
bracht de noodzakelijke chemische kennis in de garancinefabriek en had de dagelijkse
leiding op produktie-technisch gebied. Met zijn kennis bracht hij de fabriek tot grote bloei.
Hij heeft zijn technisch vernuft echter ook op andere terreinen ingezet. Met name de
verbetering van meekrapnijverheid en landbouw dienen hier te worden genoemd. Hij
verbeterde het droogsysteem in de meestoven, experimenteerde met de bemesting van
meekrapland en gaf voor de afdeling Schouwen-Duiveland van de Zeeuwse Landbouwmaat-
schappij een cursus over „het nut en de gevolgen welke de scheikunde kan uitoefenen op
den landbouwers".2) Ochtman heeft verschillende openbare functies vervuld. Van 7
februari 1853 tot zijn dood - reeds op vierenveertigjarige leeftijd - op 29 december 1863, had
hij zitting in de gemeenteraad van Zierikzee. De vestiging van een Kamer van Koophandel en
62
