van een nederzetting: zoals de aanwezigheid van een kasteel of overzetveer en de
ligging t.o.v. een stad. Een derde uitgangspunt waarop het oorspronkelijk patroon van
nederzettingen is gebaseerd, is de functie van de kerk en de organisatiestructuur van
parochies. De kerk is het oudste lokale verzorgingselement waarvan de functie
overigens ruimer was dan de geestelijke.
In de relatie tussen kerk en dorp is vanaf de Middeleeuwen tot het totstandkomen van
een bestuurlijke indeling in gemeenten na 1795 weinig veranderd. De Klerk (1984)
maakt aannemelijk dat de terugval van een aantal dorpen op Schouwen-Duiveland, zoals
Brijdorpe en Looperskapelle, direct samenhangt met het verdwijnen van de kerk. De
Opstand tegen Spanje vormt daarbij een belangrijk breukpunt. Daarvoor veranderde er
weinig in de geografische positie van nederzettingen. Tijdens de Opstand werden er
echter veel kerken vernield. Zo wordt in 1575 Kerkwerve door brand verwoest. Eind
1575 wordt geheel Serooskerke in brand gestoken. Begin 1576 volgt de kerk van
Noordwelle, later de kerk van Ellemeet. Watergeuzen verwoesten het klooster
Openbare basisschool "De Schoener" in Brouwershaven (1989). (foto: F. Beekman
112
