Het is - zelfs voor hen die het beleefden - moeilijk zich die vooroorlogse tijd voor te
stellen. Er was toen nog:
bijna niets gemotoriseerd
- paardentractie
- vervoer met handwagens
te voet naar het werk en naar school, ook uit andere dorpen
- alleen 's zondags vrij
- vakantie alleen voor de enkeling
- geen AOW of werkloosheidsuitkering
De mensen van Schouwen-Duiveland hadden weinig aanraking met de rest van
Nederland en nog minder met het buitenland. Het dagelijks leven was - vergeleken met
nu - ongecompliceerd, eenvoudig en zonder luxe.
De periode van de oorlog
Men zou kunnen veronderstellen dat de jaren van Duitse bezetting voor een geïsoleerd
gebied als Schouwen-Duiveland minder ingrijpend zouden zijn geweest dan in de
andere delen van Nederland. Immers, voor de Duitsers zouden hier de belangen en te
verwachten moeilijkheden misschien minder groot zijn. Toch was dat allerminst het
geval. Op Schouwen-Duiveland was het gemis aan essentiële levensbehoeften even
groot als elders in het land, maar het leven werd hier nog in enkele opzichten extra
verzwaard.
Het isolement werd verscherpt, temeer toen het eiland werd verklaard tot Sperrgebiet,
zoals de Duitsers dat noemden. Voor iedere niet-inwoner die Schouwen-Duiveland
wilde bezoeken was een vergunning vereist. De controle daarop was eenvoudig: er
waren slechts weinig in- en uitgangen.
Bovendien werd het eiland van steeds groter militair belang. Het vliegveld Haamstede -
in de vroege ochtend van 10 mei 1940 door de Duitsers gebombardeerd - kwam al gauw
als Duitse luchtmachtbasis in gebruik. En naarmate een geallieerde landing in Europa
meer en meer verwacht werd, kreeg de uitgestrekte vlakte, waarvan het vliegveld deel
uitmaakte, groeiende aandacht. Rondom werd een groot aantal betonnen bunkers
gebouwd en de militaire bezetting nam in aantal en bewapening toe.
Het openbaar vervoerwas allerminst veilig. In september 1943 werd de Prins Hendrik,
die bleef varen op Midden-Zeeland, door beschieting uit de lucht tot zinken gebracht.
Zes bemanningsleden en dertien passagiers verloren het leven. Bij een beschieting later
in die maand vielen nog eens twee doden. Inundatie - met zout waterwel te verstaan -
van het eiland verzwaarde de ellende. Daarbij kwam het bevel tot evacuatie van een
groot deel van de bevolking.
In de loop van 1944 raakte heel Zeeland met uitzondering van Schouwen-Duiveland in
geallieerde handen. Vooral Zierikzee had te lijden onder regelmatige artillerie
beschietingen vanaf Noord-Beveland. Met fatale gevolgen nu en dan. Een afschuwelijk
drama speelde zich af in 1944. Via een voor de Duitsers verborgen gehouden
telefoonlijn van de Provinciale Electriciteitsmaatschappij was er nog verbinding met de
geallieerden. Zo kon worden afgesproken dat een Engels marineschip 's nachts een
aantal verzetsmensen zou komen halen. Helaas, de opzet mislukte en tien van hen
vielen in Duitse handen. De dag daarop werden zij ter dood veroordeeld en nog een dag
later opgehangen op de slotlaan van Moermond te Renesse. De gehangenen - afkomstig
uit Brouwershaven, Haamstede, Renesse, Zierikzee en Zonnemaire - werden gedurende
twee dagen niet verwijderd. De naaste familie en vijf inwoners van iedere gemeente op
het eiland werden gesommeerd dit te komen aanschouwen.
12
