Bij de laatste restauratie is in grote lijnen de negentiende eeuwse gerespecteerd. De
toen toegepaste machinaal vervaardigde baksteen werd niet verwijderd. Bij de
noodzakelijke vernieuwing van de natuurstenen raamomlijstingen en de traceringen
werden de vormen uit de vorige eeuw vrij nagevolgd. Bij een van de vensters van het
dwarsschip werd het harnas gemodelleerd naar een foto uit 1883- In het algemeen
handhaafde men, waar men door gebrek aan documentatie niet op de hoogte was van
het oorspronkelijke, dat wat er aanwezig was, inclusief wat er ontstaan was bij vorige
restauraties. Kwamen er toch nog gegevens naar voren dan aarzelde men niet om de
historie recht te doen. Het niveau van de onderdorpel van de vensters in het dwarsschip
werd bijvoorbeeld aanzienlijk verlaagd omdat een oude onderdorpel was teaiggevon-
den.
Het interieur heeft bij de laatste restauratie wel het een en ander van zijn vroegere
karakter verloren. Om financiële redenen kon het oude vloerpeil van de kerk, 60
centimeter lager dan het huidige, niet worden teruggebracht. Wat dat betreft kwam er
dus geen verandering. Ook bleven fragmenten van een renaissancebetimmering, twee
eiken hoekbanken, een avondmaalstafel, enkele banken en lichtkronen uit de
zeventiende eeuw, en een rijk bewerkte preekstoel met doophek, bijpassende
kandelaars en doopbekken houder uit de achttiende eeuw bewaard, samen met het
negentiende eeuwse meubilair. Naar aanleiding van sporen in het muurwerk werden in
de westelijke koortravee eiken luikjes gehangen, die oorspronkelijk in de vijftiende
eeuw gepland moeten zijn geweest. Het achttiende eeuwse schotwerk, eens aange
bracht om de eigenlijke preekkerk een meer besloten karakter te geven, werd echter
grotendeels verwijderd. Deze beslissing, waarbij een mooie aanpassing werd prijsgege
ven, is genomen om de oorspronkelijke werking van de ruimte terug te krijgen. Zij heeft
er echter wel aan meegewerkt om de verwarming van de ruimte onmogelijk te maken.
In het algemeen is het een moeilijke vraag wat men moet laten prevaleren bij de
restauratie inwendig: het practisch gebruik of de beste vormen, bouwhistorisch en
esthetisch, of althans wat men daarvoor houdt.7)
Brouwershaven. Nederlands Hervormde kerk noord -
westzijde. De foto geeft een duidelijk beeld van de
staat waarin natuur- en baksteen zich bevinden als
gevolg van verwering en restauratie. Let op de ver
schillen bij de baksteen en de natuurstenen boek
blokken en -banden. fotoP. van den Heuvel)
29
