Nederland werden gebracht door walvisvaarders en handelsschepen tussen 1600
en 1800. Voor onze Zierikzeese kajak is 1656, toen Tunes in Vlissingen zijn han
delswaar aan land bracht, een goede mogelijkheid. Na ca. 1680 was er meer dan
vijftig jaar vrije handel tussen Nederlandse walvisvaarders en de Eskimo's op
Groenland.
Samenvattend zou de Zierikzeese kajak afkomstig kunnen zijn uit de periode tus
sen 1650 en 1750. Hij zou geschonken kunnen zijn door thuisvarende walvis
vaarders.
Andere berinneringen aan de walvisvaart op Schouwen-Duiveland
In de archieven komt men zeer weinig tegen over de Zierikzeese walvisvaart. Bij
de geslaagde overwintering in 1633/34 op Spitsbergen onder leiding van Jacob
Segersz. van de Brugge was onder de zes scheepsgasten ook ene Jan Hendriksz.
Kunst uit Zierikzee, kuiper van beroep.10)
Thuisvarend werden vaak de kaken van walvissen aan de mast gebonden meege
nomen. Uit het beenweefsel droop de waardevolle knekel- of kneukolie, die als
fijne smeerolie benut werd. De kaken werden daarna gebruikt als hekpaal of
schuurpaal voor het vee.
Aan deze walviskaken herinnert de veldnaam Kakebeen (niet nader gelocaliseerd
op Schouwen). In het begin van de jaren '30 werd een paar meter lange walvis
kaak „van Schouwen" opgenomen in de verzameling van het Zeeuwsch
Genootschap der Wetenschappen te Middelburg. In 1963 werd nog een stuk kaak
van een Groenlandse walvis gevonden aan de Verseputseweg in Kerkwerve.11)
Tenslotte is er nog de vermelding uit 1706 waarin bij geleverde stenen voor de
dijkversterking vermeld staat „Groenlandsche ballast": kennelijk stenen meegeno
men van Groenland.12) (Overigens werd ook Spitsbergen wel als Groenland aan
geduid).
In het algemeen was het Zeeuwse aandeel in de walvisvaart klein en zijn er veel
minder herinneringen aan overgebleven dan in Noord-Holland, Friesland en op
de Waddeneilanden.13)
In de walvisvaart van de eerste helft van de 17e eeuw waren het Vlissingen,
Middelburg en Veere die een kamer in de Noordse Compagnie hadden.
Victor Hugo in Zierikzee (1867)
De tot nu toe oudste vermelding en tevens de oudste afbeelding van de
Zierikzeese kajak is van de hand van de Franse dichter en prozaschrijver Victor
Hugo (1802-1885), die op 21 en 22 augustus 1867 in Zierikzee verbleef. Dit twee
daags bezoek kan nauwkeurig gereconstrueerd worden dankzij een aantal bron
nen, waarbij het dagboek van Hugo en een verslag van de reis door zijn oudste
zoon de belangrijkste zijn.
Op woensdag 21 augustus 1867 arriveren per boot uit Walcheren Victor Hugo met
zijn zonen Charles-Victor en Frangois-Victor. Men is enthousiast, in de woorden
van Charles:
"Zierikzee is een stadje zoals men ze weinig of niet meer aantreft. Z'n afgelegen
ligging is een weldaad geweest. Het stedeke uit de zestiende en de zeventiende
eeuw, onbekend en onbemind, is zacht en stil bewaard gebleven in zijn door de
Hollandse nevels omhulde schrijn en wij zijn misschien wel de eerste nieuwsgie
rigen die er tot doordrongen".1') Naast de oude gebouwen van geschiedenis en
114
