„Betoont uw liefde aen dese arme weeskinderen"
Het Burgerweeshuis te Zierikzee en de verzorging
van de wezen, c. 1600-1795
door drs. a. J. Meijer
Inleiding
In dit artikel staat het Burgerweeshuis te Zierikzee als instelling en de verzorging
van de wezen daarin centraal. Als begrenzing is gekozen voor het jaar 1795,
omdat toen het Burgerweeshuis en het Armekinderhuis') samengevoegd werden.
Zolang er mensen bestaan, zijn er wezen geweest. In de meeste gevallen waren
zij arm. Hun verzorging was dan ook lange tijd onderdeel van de algemene
armenzorg.
In de Middeleeuwen predikte de kerk liefdadigheid tot de medemens in nood. In
een vers, aangebracht boven de oorspronkelijke ingang van het weeshuis in
Zierikzee, vinden we deze gedachte ook terug: "Want alle dieghene die tot berm-
herticheyt haer aelmoesen gheven/Die sullen van Christo ontfanghen sijn eeuwigh
leven". De beginregel van dit vers vormt de titel van dit artikel.
In de Middeleeuwen kwam in de steden een nieuwe vorm van armenzorg op: de
gasthuizen. Dit waren meestal particuliere stichtingen, die allerlei sooiten armen
opnamen. Deze huizen ontwikkelden zich in toenemende mate tot gespecialiseer
de inrichtingen. In de loop van de tijd kwam hun beheer steeds meer onder toe
zicht van het stadsbestuur. Dit laatste gold ook voor de middeleeuwse instelling
van armenzorg: de Heilige Geest.
Een aantal weeshuizen ontstond uit een gespecialiseerde gast- of Heilige
Geesthuis. Op het platteland waren nauwelijks weeshuizen te vinden en werden
de wezen uitbesteed bij particulieren. Omdat deze praktijk vaak meer leidde tot
uitbuiting dan tot opvoeding, nam de stichting van weeshuizen toe. In deze instel
lingen poogde men de kinderen vanaf de Reformatie op te voeden volgens de
Gereformeerde godsdienst en naar de eisen van een goed zedelijk leven.
Onderwijs werd gegeven door de binnenvader of door een schoolmeester. Op
latere leeftijd kregen de jongens een vakopleiding en de meisjes les in naaien en
huishoudelijke zaken.
De bovengenoemde algemene ontwikkelingen en gegevens over de wezenzorg in
Nederland zijn duidelijk terug te vinden als het gaat over het Burgerweeshuis te
Zierikzee.
Het ontstaan van het weeshuis
Wanneer en hoe ontstond het Burgerweeshuis? Op het eerste gezicht is dit een
vraag, die moeilijk te beantwoorden is. Oud-archivaris P. D. de Vos veronderstelt
dat het weeshuis gegroeid is uit het Heilige Geesthuis. Opvallend is dat M. Z.
Boxhorn, in zijn Chroniick van Zeeland uit 1644, vertelt dat het weeshuis in 1596
aanzienlijk werd vergroot. Hij spreekt dus over een weeshuis, terwijl dit volgens
De Vos in 1596 officieel nog niet bestond. Ook uit andere gegevens blijkt dat de
termen Heilige Geesthuis en weeshuis door en naast elkaar gebruikt worden. In
83
