Ölfe
s, Jf"
j||gl j|g&| jttg|-
Gerard David schilderde op twee pane
len De berechting door Cambyses en
Het villen van Sisamnes, 1498,
paneel 182 x 159 cm.
Groeningemuseum, Brugge.
Op het hier afgebeelde tweede schilderij
wordt de meinedige rechter gevild onder
toeziend oog van Cambyses.
Rechtsboven zetelt de zoon op de met de
huid van de vader omhangen rechter
stoel.
we aan in het werk van onder anderen Gerard David die de geschiedenis van de
meinedige rechter Sisamnes in 1498 op twee panelen schilderde voor de rechts
zaal te Brugge. Rogier van der Weyden was hem in 1436 al voorgegaan met een
reeks schilderijen voor de schepenzaal van de stad Brussel, waarin ook de
geschiedenis van Sisamnes was weergegeven33. Zou het drieluik dan oorspronke
lijk toch niet voor de vierschaar bestemd zijn? Nader onderzoek toont echter aan,
dat in deze tijd profane afbeeldingen vaak gecombineerd werden met. bijbelse
voorstellingen. Zo vinden we in de schepenbank van het stadhuis van Maastricht
omstreeks 1500 zowel de geschiedenis van Sisamnes als 'Het laatste oordeel'.
Ook in andere plaatsen, waaronder Middelburg, gaan deze twee onderwerpen
samen3,1.
In een tijd dat wereldlijke en geestelijke zaken nog niet streng gescheiden waren,
kon het drieluik een functionele plaats vervullen in een meer profane omgeving.
Er zijn aanwijzingen dat altaarstukken met 'Het laatste oordeel' aanvankelijk niet
in de vierschaar zelf waren opgesteld, maar in een aangrenzende kapel.
Schepenen en stadsbaljuw konden hier de mis bijwonen voordat zij hun justitiële
taak ten uitvoer brachten35. Misschien was de kapel in Zierikzee gesitueerd in het
oude veertiende-eeuwse stadhuis aan de oostkant. Later ging men ertoe over der
gelijke schilderijen in de zaal van de vierschaar te plaatsen, zodat een breder
publiek gesticht en gewaarschuwd kon worden: in de vierschaar werd de mens
door aardse rechters geoordeeld, maar de toeschouwer werd eraan herinnerd, dat
de Opperrechter bij zijn wederkomst het eindoordeel zou vellen. Niet alleen in
het buitenland zijn voorbeelden van deze ontwikkeling te vinden. Ook in de
raadhuizen van bijvoorbeeld Goes, Middelburg, Tholen en Vlissingen waren voor
stellingen met 'Het laatste oordeel' te zien, al kan daar tegen in gebracht worden
dat het in deze raadhuizen meestal ging om een rechthoekige afbeelding in plaats
van een drieluik36.
53
