Hel primaat van de norm en de autonomie van de armenwet
Gezien de ideeën over de armenzorg die tijdens de achttiende eeuw onder de
gegoede burgerij gangbaar waren werd de noodzaak tot sociale wetgeving een
voudigweg niet gevoeld. Armoede werd volgens deze moraal veroorzaakt door
persoonlijk falen, zoals een te jonge huwelijksleeftijd, gebrek aan arbeidszin of
een te aanzienlijke alcoholconsumptie. Of iemand in hulpbehoevende omstandig
heden kwam te verkeren werd eerder als een moreel probleem beschouwd dan
voortvloeiend uit economische of sociale omstandigheden. Vanuit de Christelijke
levensovertuiging en de daarmee onlosmakelijk verbonden naastenliefde als een
goddelijk gebod, is het verklaarbaar dat het primaat van de zorg voor de armen
met hand en tand door de kerkgenootschappen verdedigd en door de diaconieën
uitgevoerd werd.
In 1851 verscheen de ontwerp-armenwet van de liberaal Thorbecke. Hem stond
voor ogen een rationele armenzorg onder volledige verantwoordelijkheid van de
nationale overheid. Omdat het tot 1965 zou duren eer de gehele armenzorg met
de inwerkingtreding van de Algemene Bijstandswet "eene publieke dienst" was
geworden, was iedere arme in het midden van de negentiende eeuw, ook in
Zierikzee, afhankelijk van plaatselijke burgerlijke en kerkelijke instellingen.
Die afhankelijkheid was gebaseerd op de inhoud van de artikelen in de Wet op
het domicilie van onderstand van 28 november 1818. In deze wet stonden onder
meer de volgende bepalingen:
Een arme kan gebruik maken van algemene onderstand in zijn geboorteplaats.
Een arme kan gebruik maken van algemene onderstand in zijn woonplaats
mits hij daar vier achtereenvolgende jaren heeft gewoond en aan al zijn belas
tingverplichtingen heeft voldaan.
Bestaande reglementen van kerkelijke armeninstellingen blijven van kracht.
Tijdens de jaren na 1818 werd duidelijk dat:
1. De armoede niet afnam.
2. De financiële situatie van de Hervormde Diaconieën in een aantal provincies
erop achteruitging door onder meer gedwongen ondersteuning van niet-lidma-
ten en niet-hervormde armen.
3. De geschillen over akten van indemnatie bleven voortduren waardoor behoef-
tigen wederom slachtoffer dreigden te worden van administratief/juridische
procedures.
Uit twee Koninklijke Besluiten uit 1822 bleek dat de diaconale armenfondsen
beschouwd dienden te worden te behoren tot de openbare onderstand. Hiermee
was niet alleen een interpretatie gegeven aan de wet van 1818, maar vooral een
programma aangeduid dat cle regering met de armenzorg voor ogen had.
Geleidelijk breidde zij haar invloed op de diaconieën uit, bijvoorbeeld door aan te
moedigen dat ze van de plaatselijke besturen subsidies ontvingen in ruil voor
inzage in de administraties.
Tijdens de decennia die volgden op de "1822-KB's" betrok met name de Synodale
Commissie van de Nederlandse Hervormde Kerk principiële stellingen omtrent
het primaat van de armenzorg: kerkelijk of burgerlijk. De onderworpenheid van
de diaconie aan de wettelijke voorschriften, met name die betreffende het domici
lie van onderstand, was onaanvaardbaar en in strijd met de eigen aard van de ker
kelijke liefdadigheid, die immers een uiting is van Christelijke bezorgdheid om de
arme medemens en daarom niet door de burgerlijke wet tot bedeling kan worden
verplicht.
69
