KERKORGELS OP SCHOUWEN DUIVELAND
door drs. P. Sevestre
Inleiding
Het kerkorgel is een object, clat buiten haar kring van kenners en liefhebbers
wellicht niet zo veel aandacht krijgt als het verdient. Maar dat zal waarschijnlijk
elke geïnteresseerde in een bepaald object al gauw zeggen. Vast staat in ieder
geval dat, voorzover ik kan nagaan, clit onderwerp in de kring van Stad en
Lancle, afgezien van het artikel van drs. J. H. Kluiver in de Kroniek van 1979 over
de orgels van de Sint Lievensmonsterkerk en de Nieuwe Kerk in Zierikzee, nog
niet veel aandacht heeft gekregen.
Maar ook in kringen van kerkelijke gemeenten is de kennis over en de belang
stelling voor het orgel dat men in huis heeft, vaak niet overweldigend. Men ziet
het te veel als alleen een gebruiksvoorwerp. Het orgel dient in de ogen van veel
kerkgangers 0111 de stilte op te vullen en om de gemeentezang op een pakkende
wijze te begeleiden. Maar men ziet het te weinig als produkt van een bepaalde
cultuurperiode met zijn specifieke karakteristieken, aan de vervaardiging waarvan
als het goed is ambachtelijke vaardigheden en artistieke gaven ten grondslag lig
gen. Daarom is er in de loop der tijd te vaak aan - ook historische - orgels gewij
zigd, soms echt geknoeid, om het aan te passen aan de smaak van de tijd of aan
die van cle organist, maar daarnaast ook aan veranderde omstandigheden in het
kerkgebouw (bijvoorbeeld vergroting van de kerk of een andere functie in de
liturgie).
Ongetwijfeld is cle aandacht die het orgel krijgt mede zo gering, doordat er geen
muziekinstrument is, waarop in het openbaar vaak zo matig wordt gespeeld, als
het orgel. Voorts hoort cle gemiddelde kerkganger, het kerkbestuurslid en soms
zelfs een organist als gevolg van cle vooruitgang van cle elektronica (en ook door
een weinig kritisch oor!) niet meer het verschil tussen een echt pijporgel en een
zogenaamd elektronium. In vrij veel gemeenten wordt gemakkelijker gedacht
over de uitgaaf van een paar duizend gulden aan een digitaal imitatie-orgel, clan
van een ton of meer aan een pijporgel van hoge kwaliteit, clat generaties mee-
kan. Gelukkig zijn er, ook in het beperkte gebied van Schouwen-Duiveland, nog
genoeg interessante orgels uit diverse perioden, ook van cle laatste decennia, die
zeer de moeite waard zijn om te beluisteren, te bespelen en dus om tot in lengte
van jaren in stand te houden.
In clit artikel wil ik een zeer globaal overzicht geven van de geschiedenis van het
orgel door de eeuwen heen teneinde vervolgens vast te stellen wat daarvan op
Schouwen-Duiveland terug te vinden is of was. Was, omdat vooral door oorlogs
handelingen en als gevolg van cle watersnoodramp van 1953 vrij veel instrumen
ten - soms zelfs volkomen onnodig - inmiddels verdwenen zijn.
Wat is een orgel eigenlijk?
Misschien toch een vraag van belang om het lot van veel instrumenten beter te
begrijpen. Een pijporgel bestaat uit cle volgende delen:
a. bel klinkende gedeelte. Dal zijn cle metalen (tin/lood-legering) en soms houten
pijpen van verschillende registers die, als het goed is, staan opgesteld in een
orgelkas (niet kast!). Deze dient om stof buiten te houden, 0111 een fraai uiter-
43
