B,
lonen
pacht
10-1915? 1855/60 1861/65 1866/70 1871/75 1876/80 1881/85
Grafiek 11. De uitgaven aan lonen en pacbl, in guldens per hectare (gemeten maat).
Opmerkelijk zijn verder de ontwikkelingen na het midden van de jaren '70. De
uitgaven aan lonen en pachten, die aanvankelijk min of meer gelijk aan elkaar
waren, blijken na 1871-1875 een divergerende ontwikkeling te hebben doorge
maakt. De pachtsom reageerde niet op de sterk teruggelopen bedrijfsontvangsten
en steeg zelfs nog enigszins. De loonuitgaven namen daarentegen wèl af. Tussen
1871-1875 en 1881-1885 daalden ze met maar liefst 31%. Deze daling werd niet
veroorzaakt door lagere tarieven, zodat geconcludeerd moet worden dat Van der
Have minder arbeid heeft ingezet. Zeer waarschijnlijk speelde de vermindering
van de meekrapteelt hierin een rol. Doordat steeds minder van dit uiterst arbeids
intensieve gewas werd verbouwd, daalden de totale loonkosten op het bedrijf.
Mogelijk heeft ook de bescheiden mechanisering - waarover zo dadelijk meer -
een rol gespeeld in de daling van de uitgaven voor lonen.
In grafiek 12 is tenslotte het saldo van de bedrijfsontvangsten en -uitgaven
weergegeven. Dit saldo geeft het bedrag aan dat beschikbaar was nadat alle las
ten voor grond, gebouwen en arbeid waren betaald. Het is te beschouwen als
een winst en een vergoeding voor het in vee en werktuigen geïnvesteerde ver
mogen. De ontwikkeling van het saldo laat een vergelijkbaar patroon zien als de
tijdreeks van de bedrijfsontvangsten. Na circa '1875 herstelde dit netto-bedrijfs
resultaat zich enigszins. Deze omslag werd mede veroorzaakt door de omschake
ling van meekrap op vet vee. Niet alleen hield de prijs van vlees zich beter dan
van meekrap, de veehouderij was ook minder arbeidsintensief. Hierdoor was
Boudewijn Giljam in staat de stijging van de kosten te beperken.
IS-15 IB5U 1855 I960 1855 1870 1875 1880 1835 1890
Grafiek 12. Hel saldo van de ontvangsten en uitgaven, in guldens per hectare (gemeten maat).
64
