kerken. Soms zijn deze bekroond door een dakruiter of voorzien van een toren.
De kerken die in de bebouwing zijn opgenomen en waarbij alleen de voorgevel
-en soms een zijgevel- zichtbaar is, zijn vaak onopvallende elementen in het
dorpsbeeld, terwijl de vrijstaande voorbeelden een prominentere plaats innemen.
Doorgaans hebben de protestantse kerkgebouwen een rechthoekige plattegrond
en een zadeldak en is in de topgevel, die naar de straat is gericht, de ingangspar
tij opgenomen. De Gereformeerde kerk (later kerkgebouw van de Gereformeer
de Gemeente) aan de Sint Joostdijk in Oosterland uit 1917 is uitgevoerd in een
sobere, rationele architectuur. De invloed van neo-stijlen zoals de neo-gotiek is
over het algemeen in beperkte mate waarneembaar en dan meestal slechts in de
toepassing van spitsboogvensters, zoals bij het zaalkerkje van de Apostolische
Gemeente aan de Molenstraat in Nieuwerkerk. Ook rondboogvensters, naar het
voorbeeld van de Romaanse bouwkunst, werden toegepast, bijvoorbeeld in de
Nederlands Hervormde kerk uit '1900 in Kerkwerve en de Gereformeerde kerk
aan de Noordelijk in Bruinisse uit 1904. De Nederlands Hervormde kerk in
Zonnemaire is de enige kerk op Schouwen-Duiveland uit de periode 1850-1945
die voorzien is van een fronttoren. Het gebouw werd in 1867 opgericht ter ver
vanging van een vijftiende eeuwse voorganger.
In de periode na 1850 zagen veel gemeenten zich vanwege de invoering van de
gemeentewet (1851) en de Drankwet (1881) genoodzaakt een gemeentehuis te
bouwen of een bestaand pand in te richten tot gemeentehuis. Dit laatste kwam
op Schouwen-Duiveland, ook in de eerste helft van de twintigste eeuw, het
meest voor. Werd er toch een nieuw gebouw opgetrokken dan was dit meestal
in een eenvoudige, traditionele architectuur. Een uitzondering hierop vormt het
gemeentehuis van de toenmalige gemeente Nieuwerkerk aan de Kerkring in
Nieuwerkerk, dat in 1930 werd geopend en naast het gemeentehuis eveneens
een drietal woningen bevatte. Het werd in een zakelijk expressionistische stijl
ontworpen door de gemeentebouwmeester W. Brouwer. Kenmerkend hiervoor
zijn de in- en uitspringende blokvormige bouwmassa's, de horizontale banden en
luifels en overstekende daklijsten. Iiet is één van de weinige panden in deze stijl
op Schouwen-Duiveland. Na de herindeling van de gemeenten op Schouwen-
Duiveland in 1961 heeft het gebouw zijn oude functie behouden en het neemt
Gerefonn eerde kerk
mei pastime aan de
Soorddijk te Bruinisse.
(coll. Mil' 'MSP-Zeeland)
16
