geen rol in het openbare religieuze leven. De Nederlandse Hervormde Kerk was
duidelijk de machtigste. Niet alleen omdat zij de grootste was, maar ook omdat
het merendeel van de leden van de elite deel uitmaakten van deze kerk. De
Hervormde gemeente bestond voornamelijk uit de grotere en wat rijkere boeren
en was vrij liberaal. Dit zou verklaard worden uit de grote rol die de afscheiding
heeft gespeeld in Nieuwerkerk. De personen die het niet eens waren met de vrij
ere koers van de Hervormde Kerk zouden dan ook al in vorige generaties zijn
vertrokken. De Gereformeerde zuil richtte zich dan ook meer op de strenger
gelovigen en bestond voornamelijk uit de kleinere boeren. Ondanks een duidelij
ke tweedeling tussen beide zuilen (zowel sociaal als religieus) zou dit toch niet
hebben geleid tot ernstige twisten. Of, in de woorden van een dorpeling, 'Je
moest allemaal brood kopen, het maakte dan niet al te veel uit of je dat bij de
Nederlands Hervormde bakker deed of bij de gereformeerde'.
De religieuze houding van de dorpelingen uit zich ook in de verenigingen. De
meeste verenigingen werden door de kerken opgezet of gesteund. De kerken
hadden natuurlijk hun zondagsschool en verenigingen. De mannenverenigingen
schitterden bij zowel de Hervormde als de Gereformeerde Kerk door afwezig
heid. In Nieuwerkerk werden voor de Ramp wel enige bijbelkringen gehouden
maar die werden wegens gebrek aan belangstelling binnen korte tijd weer afge
zegd. Beide kerken bezaten ook een zangvereniging. Althans dit deden zij tot
1947. In dat jaar veranderde het kerkkoor van de Nederlandse Heivormde Kerk
in een algemene vereniging, ook toegankelijk voor anderen. Gelet op de religieu
ze verhoudingen op Nieuwerkerk kunnen die anderen vrijwel alleen maar gere
formeerden geweest zijn. Overigens ook een aanwijzing voor het eerder gesigna
leerde vreedzame naast elkaar bestaan van de verschillende geloofsstromingen.
Van de gevreesde afkeer van het geloof waar de evacuatie toe had kunnen lei
den, heb ik weinig in de archieven teruggevonden. Wel dat deze vrees bij kerke
lijke functionarissen aanwezig was. De Heivormde dominee van Nieuwerkerk,
cis. M. G. Westerhof, hield contact met leden van zijn kerk die uit Nieuwerkerk
77
