SCHAALVERGROTING: ACHTERGRONDEN EN DE
GEVOLGEN VOOR BEWONERS VAN SCHOUWEN-
DUTVELAND
door Frans Thissen
Inleiding
Het opheffen van het Waterschap Schouwen-Duiveland vormt een onderdeel van
een meer algemeen proces van schaalvergroting. Schouwen-Duiveland staat
bovendien aan de vooravond van een gemeentelijke herindeling, er is een nieuw
streekplan in voorbereiding en er wordt gezocht naar nieuwe perspectieven voor
Schouwen-Duiveland. In dit artikel zal aandacht worden besteed aan het algeme
ne proces van schaalvergroting en de veranderende positie van Schouwen-
Duiveland en Zierikzee door schaalvergroting.
Schaalvergroting is in de eerste plaats een economisch begrip en heeft dan betrek
king op maatschappelijke organisaties, zoals bedrijven, voorzieningen en instel
lingen. Dat -kunnen ook overheden zijn, zoals waterschappen. Maar schaalvergro
ting is ook een begrip dat in de geografie wordt gebruikt om veranderingen in het
ruimtelijk gedrag van individuen, van bewoners, te beschrijven. In dit artikel wor
den beide gezichtspunten in beschouwing genomen: de schaalvergroting van
maatschappelijke organisaties, met name voorzieningen en overheden (zoals
waterschappen), en de schaalvergroting in het leven van alle dag van bewoners.
Tussen deze twee vormen van schaalvergroting bestaat een voortdurende wissel
werking. Als bewoners scheppen wij op een of andere manier de voorwaarden
voor de schaalvergroting van maatschappelijke organisaties. En de schaalvergro
ting van organisaties beïnvloedt ook weer het leven van alle dag van bewoners.
Schaalvergroting
De term schaalvergroting duidt in de economie op een proces waarbij een maat
schappelijke organisatie het doel voor ogen heeft te komen tot een produktie 'op
grote schaal', teneinde tot kostenbesparingen per eenheid produkt te komen.
Schaal heeft in dit verband betrekking op cle omvang van de produktie en de
omvang van de organisatie. Een grotere schaal geeft mogelijkheden tot een lage
re prijs per eenheid produkt, bijvoorbeeld door rationalisatie en standaardisatie;
het biedt de organisatie mogelijkheden tot differentiatie en specialisatie; en het
geeft de organisatie meer mogelijkheden de omgeving (de concurrentie, de markt)
te beïnvloeden. Schaalvergroting is mogelijk door uitbreiding, fusie en overne
ming. Het is duidelijk dat aan schaalvergroting naast voordelen ook nadelen kun
nen zitten. Na omvangrijke schaalvergroting in het bedrijfsleven eind jaren tachtig,
begin jaren negentig, lijken daar de grenzen van de schaalvergroting -misschien
tijdelijk- bereikt. Sommige bedrijven hebben zelfs de neiging weer uiteen te val
len of zich op kerntaken te richten. Veel bedrijven zoeken momenteel naar een
mix van grootschalig opereren en kleinschalig ondernemen of dienstverlenen (Van
Dam 1995a).
Als het gaat om de schaalvergroting van maatschappelijke organisaties is het zin
vol drie typen schaalvergroting te onderscheiden (figuur 1). Ze kunnen goed wor
den geïllustreerd met voorbeelden uit het onderwijs. Bij elementaire schaalver-
75
