O
O
O
Elementaire
schaalvergroting
O V
A
Bestuurlijke
schaalvergroting
Functionele
schaalvergroting
O O r
o O
Figuur 1. Typen schaalvergroting van maatschappelijke organisaties en c!e gevolgen voor het ruimtelijk
patroon (naar Van Dam 1995a).
grating is sprake van een toename van het aantal gebruikers per eenheid van de
organisatie. Daar waar ldeine basisscholen -in kleine kernen- sluiten en leerlingen
overgaan naar de grotere basisscholen in centrumdorpen is sprake van elemen
taire schaalvergroting. Bij functionele schaalvergroting is sprake van de toename
van het aantal functies binnen een organisatie. Wanneer verschillende typen scho
len tezamen worden gevoegd tot een scholengemeenschap spreken we van func
tionele schaalvergroting. Ook de vorming van basisscholen door samenvoeging
van lagere school en kleuterschool is een vorm van functionele schaalvergroting.
Tenslotte onderscheiden we bestuurlijke schaalvergroting. Daarvan is sprake
indien het aantal organisaties dat onder één bestuur of directie valt toeneemt. Bij
de samenvoeging van basisscholen onder één directie met handhaving van cle
lokaties, de lespunten, is sprake van bestuurlijke schaalvergroting.
De drie vormen van schaalvergroting hebben uiteenlopende consequenties voor
het ruimtelijk patroon van de betrokken organisaties en de bereikbaarheid van
voorzieningen voor gebruikers. Zoals uit figuur 1 blijkt is met name bij elemen
taire en functionele schaalvergroting sprake van toenemende concentratie en -bij
een gelijke spreiding van gebruikers- een afnemende bereikbaarheid van cle voor
ziening door de gebruikers.
Schaalvergroting van overheden is in zoverre een specifiek verschijnsel dat afge
zien van de voorzieningen die een overheid levert, er ook sprake is van een ter
ritorium of bestuursomgeving: een gebied waarvoor de overheid in de wet gere
gelde bevoegdheden heeft en waarbinnen de bestuurden zijn gevestigd.
Schaalvergroting brengt herindeling van territoria met zich mee. Bij herindelingen
in plattelandsgebieden spelen omgevingsfactoren als argument veelal een beperk
te rol. Het gaat vooral om de kwaliteit van het bestuur en de kosten van voorzie
ningen. Desalniettemin kan het karakter van het bestuur door de verandering van
omgeving door herindeling veranderen. Doordat het territorium een andere uit
snede bevat van het leefmilieu en de samenleving ontstaat een andere definitie
76
