sedertdien ook het grafelijk gezag over Zeeland Beoostenschelde uit.-5 Waar het
beheerscentrum van het domein Zonnemare heeft gelegen weten wij niet, maar
hoe dit zij, nadat de graaf van Holland het bezit van Sint Baafs in Zierikzee heeft
overgenomen bevindt het grafelijk bestuurscentrum voor Zeeland Beoos
tenschelde zich in Zierikzee. Zierikzee wordt de vaste verblijfplaats van de graaf
in dit deel van Zeeland, net zoals Middelburg dat is in Zeeland Bewestenschelde.
Ten aanzien van de 13e eeuw wordt dat enigszins geïllustreerd door die grafelij
ke oorkonden waarin de plaatsen worden vermeld waar de graven de oorkonden
hebben uitgevaardigd. In Zeeland wordt Middelburg dan 50 keer genoemd,
Zierikzee 30 keer en 14 andere plaatsen in Zeeland te zamen niet meer dan
31 keer.26
Van de betekenis van Zierikzee als grafelijk centrum blijkt voor het eerst iets in
1203. Dat wil zeggen, na de dood van graaf Dirk VIL wanneer diens broer
Willem I strijd levert om het grafelijk gezag met Lodewijk van Loon, de echtge
noot van Ada, dochter van Dirk VIL Willem staat er op dat moment in Holland
niet best voor, maar volgens de annalen van de abdij van Egmond is dat in
Zeeland anders; hij wijkt vanuit Holland uit naar Zierikzee waar hij enthousiast
door de bewoners wordt ontvangen en door hen als hun Vorst en heer' wordt
erkend.27 Dat dit verhaal zo nadrukkelijk in de annalen van Egmond wordt
verteld wijst er op dat Zierikzee niet zomaar een willekeurige plaats is, maar een
grafelijk centrum, waar de plaatselijke bevolking en de daar waarschijnlijk
aanwezige beheerder van het gravenhof de partij van Willem kiezen in diens
strijd tegen Lodewijk en Ada; een strijd die uiteindelijk door Willem wordt
gewonnen.
De portus Zierikzee; handel en nijverheid
Uit dat Egmondse relaas over de gebeurtenissen in 1203 komt nog iets heel
anders naar voren. Zierikzee wordt daarin aangeduid als de 'portus' Zierikzee.
Portus betekent in het klassiek Latijn 'haven', maar in het middeleeuws Latijn is
het met name de term voor een havenplaats, een handelsnederzetting; uit die
betekenis ontwikkelt zich hoogstwaarschijnlijk ook het Middelnederlandse woord
poort voor stad en het woord poorter voor burger. Zierikzee is dus rond 1200 een
portus, een haven- en handelsplaats, en dat vermoedelijk al enige tijd. De term
komen wij kort daarna ook tegen in 1220, wanneer graaf Willem I als bruidschat
aan zijn vrouw Maria de inkomsten schenkt van de grafelijke watermolens in
'Syricseporth', dus in de portus, de haven- en handelsplaats, of misschien al
zonder meer de poort, de stad Zierikzee.28
Men mag aannemen dat van een dergelijke portus de haven een essentieel onder
deel is, en in dat verband is de aanwezigheid in 1220 van watermolens heel
typerend. Het gaat hier om een zogenaamd spui-watermolensysteem zoals dat
heeft bestaan in bijna alle havenplaatsen in het getijdengebied rond de monden
van de Schelde. Daarbij laat men het opkomend water via de haven en een spui-
kanaal in een grote kom, het zogenaamde molenwater stromen. Is het vloed, dan
sluit men de toevoer af met een sluisje, en vervolgens laat men het molenwater
bij afgaand tij met kracht teruglopen via een in het spuikanaal naast het sluisje
gebouwde watermolen. Behalve dat zo een watermolen in bedrijf wordt gehou
den, dient het systeem ook - en dat is dan speciaal het belang van een haven?
plaats als Zierikzee - als spuisysteem, waarbij door het krachtig uitstromende
water de haven op diepte wordt gehouden.2V In Zierikzee is de situatie als volgt.
9