door de Vlamingen."1 De Vos meende dat Zierikzee daarna is uitgelegd, en dat
voordien alleen het gebied ten westen van de lijn Schuithaven-Dam-Hoofdpooit
versterkt was."- Erg waarschijnlijk is dat niet. Volgens de goed geïnformeerde
tijdgenoot Melis Stoke wordt tijdens het beleg van 1304 het dak van het predik-
herenklooster getroffen door een steen die door de Vlamingen met een blijde
over de muur wordt geslingerd.Hel klooster staat op dat moment zo goed als
zeker waar het zich ook later bevindt, dus ten oosten van de lijn Schuithaven-
Hoofdpoort. Ik zie dan ook geen reden waarom de grachten en muren van rond
1300 niet op dezelfde plaats zouden hebben gelegen als op de kaart van Van
Deventer uit het midden van de 16e eeuw, temeer daar er evenmin aanwijzingen
zijn voor een stadsuitleg in de latere 14e of 15e eeuw. Volgens de theorie van De
Vos zou heel de voor de stad zo belangrijke haven tot na 1304 onbeschermd
buiten de stad hebben gelegen; mij komt dat nogal onaannemelijk voor."
Vermoedelijk is Zierikzee net als Middelburg ergens rond het midden van de 13e
eeuw versterkt nadat het gebied van de stadsvrijheid reeds zijn volle omvang had
bereikt, dus zeker na 1229 wanneer Costijn van Renesse zijn goederen en rechten
aan de graaf verkoopt.
Ook de kaart van Van Deventer wekt sterk de indruk van een in één keer aan
gelegde versterking, waarbij de uiteinden van het stervormige stratenplan zó met
elkaar zijn verbonden dat er ten behoeve van toekomstige bebouwing zo veel
mogelijk open terrein binnen de stad is getrokken, en toch de lengte van muren
en grachten zo kort mogelijk is gehouden. Van de open terreinen zijn het
noordwestelijke en het noordoostelijke gebied tot in onze tijd voor een belangrijk
deel onbebouwd gebleven. Daarentegen is - zie cle kaart van Van Deventer - in
de late middeleeuwen, vermoedelijk vanaf eind 13e eeuw, wel het nodige
gebouwd in het zuidwesten (lakennijverheid) en het zuidoosten (Nieuwe Poort)
van de stad.
Besluit
Alles overziend is duidelijk dat Zierikzee rond 1300 een stad is in alle beteke
nissen van het woord. Terwijl het al in de 10e eeuw het kerkelijk centrum van
het oosten van Schouwen blijkt te zijn, fungeert Zierikzee vanaf de 12e eeuw als
grafelijk bestuurscentrum voor Zeeland Beoostenschelde en ontwikkelt het zich
tot een centrum van handel en scheepvaart, met bovendien enige nijverheid.
Sedert op zijn laatst ca. 1220 is Zierikzee ook stad in juridische zin met eigen
stedelijk recht. Vermoedelijk rond het midden van de 13e eeuw wordt de stad
met grachten en muren versterkt.
De plaats van Zierikzee temidden der Hollandse en Zeeuwse steden wordt mooi
weerspiegeld door de rangorde waarin de steden in de 13e eeuw oorkonden van
de graaf meebezegelen, namelijk steeds in de volgorde: Dordrecht, Middelburg,
Zierikzee, met pas daarna steden als Haarlem, Leiden, Delft of Alkmaar.95 De
beveste oppervlakte van Zierikzee is eind 13e eeuw vergelijkbaar met die van
van Dordrecht en Middelburg, en veel groter dan die van de andere steden in het
graafschap."" In de twee eeuwen daarna verandert er dan wel het een en ander.
Binnen Zierikzee stagneert de groei na de 14e eeuw en blijven er grote open
plekken bestaan. In Middelburg is het laatste tot in de 16e eeuw ook enigszins
het geval, maar in Dordrecht gaat de groei door en verdicht de bebouwing zich
sterk. Hetzelfde gebeurt in Leiden, Haarlem en Delft, waar bovendien de stede
lijke versterking nog enige keren wordt uitgelegd. Steden als Haarlem en Leiden
20
