men goed, dat 18 geniet groot is blijkt later tot het stadsgebied te behoren.
De aankoop van 1229 zal dus bedoeld zijn ter uitbreiding van de stadsvrijheid.
Welk gebied precies tot de Oude Poort heeft behoord blijft onzeker; ik neem aan
in ieder geval de Meelstraat en de Poststraal - dat is een verbastering van de
Poortstraat! - met omgeving, evenals de bebouwing langs de haven.
Tenslotte nog één vraag: wanneer is Zierikzee versterkt? In de ogen van veel
mensen is een middeleeuwse stad niet compleet wanneer hij niet omgeven is
door een gracht met een muur of een wal. Toch zijn er heel wat steden die nooit
of relatief laat zijn bevest.
In Zierikzee is mogelijk eerst alleen het Gravenhof versterkt geweest. Van de stad
zelf weten wij zeker dat zij door een gracht en een muur omgeven is wanneer zij
in 1303-1304 belegerd wordt door de Vlamingen. De goed. geïnformeerde tijdge
noot Melis Stoke die het beleg beschrijft noemt, herhaaldelijk muren en grachten;
onder andere vertelt hij hoe het dak van het predikherenklooster getroffen wordt
door een steen die de Vlamingen met een blijde over de muur hebben geslin
gerd. Vermoedelijk is Zierikzee net als Middelburg ergens rond het midden van
de 13de eeuw versterkt nadat het gebied van de stadsvrijheid reeds zijn volle
omvang heeft bereikt, dus zeker na 1229 wanneer Costijn van Renesse zijn goe
deren en rechten aan de graaf verkoopt.
Het tracé van de stadsgracht zoals wij dat kennen wekt de indruk van een in één
keer aangelegde versterking, waarbij de uiteinden van het enigszins stervormige
stratenplan zó met elkaar zijn verbonden dat er ten behoeve van toekomstige
bebouwing zo veel mogelijk open terrein binnen de stad is getrokken, en toch
de lengte van de muren en grachten zo kort mogelijk is gehouden. De beveste
oppervlakte van Zierikzee is dan vergelijkbaar met die van Dordrecht en
Middelburg, en in die tijd nog veel groter dan die van andere steden in het graaf
schap als Haarlem, Delft en Leiden.
Alles overziend is duidelijk dat Zierikzee zich zo tussen 1100 en 1300 ontwikkelt
tot een stad in alle betekenissen van het woord, het is al in de 10de eeuw een
kerkelijk centrum, na 1100 wordt het grafelijk bestuurscentrum voor Zeeland
Beoosten Schelde en bovendien ontwikkelt het zich tot een centrum van scheep
vaart, handel en visserij. Zo ongeveer mag men Zierikzee schetsen wanneer daar
rond 1220 stedelijk recht wordt ingevoerd dat in 1248 opnieuw in een oorkonde
wordt vastgelegd. Zierikzee is dan dus ook stad geworden in juridische zin.
Deze bijdrage bevat de tekst van een toespraak, gehouden op 31 oktober 1998 te Zierikzee tijdens
een door de gemeente Schouwen-Duiveland. georganiseerde bijeenkomst rond het thema "Zierikzee
750 jaar stad".
De inhoud is gebaseerd op:
J.G. Kruisheer, 'Het ontstaan van de oudste Zeeuwse stadsrechtoorkonden', in: C.M. Cappon e.a.
(red.), Ad- forties, Opstellen aangeboden aan prof. dr. C. van de KieJ'l ter gelegenheid van zijn afscheid
als hoogleraar in de middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit van AmsterdamAmsterdam 1984.
p. 275-304*;
P.A. Henderikx, Het ontstaan van de vroegste ontwikkeling van Zierikzee (tot ca. 1300), in Kroniek
van hel land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland), 22, Zierikzee '1997, p. 5-26.
20
