Amersfoortse insignes in Zeeland
In haar publicatie over de Amersfoortse vrouwenvaart in de late middeleeuwen
gaat Ottie Thiers ook in op de in de provincie Zeeland gevonden Amersfoortse
insignes. Zich baserend op de cijfermatige gegevens in Heiligen uit de moddef
stelt zij vast dat de Amersfoortse insignes rond twee procent uitmaken van het
totale aantal in Zeeland gevonden pelgrimsinsignes. Naar haar mening zou dit
percentage indicatief kunnen zijn voor de betekenis van de op vrijwillige basis
uitgevoerde Amersfoortse Vrouwenvaart. Zij vergelijkt dat - verwijzende naar de
publicatie van Dr. Jan van Herwaarden over Opgelegde Bedevaarten, met de 2,3%
van de Amersfoortse - in verhouding met het totaal aantal aan bekende opgeleg
de strafbedevaarten. Ik ben van oordeel dat het niet mogelijk is om aantallen
teruggevonden originele insignes te gebruiken als maatstaf in het bepalen van de
verhouding in belangrijkheid en betekenis van de verschillende bedevaartplaat
sen. Immers het terugvinden van insignes is wat aantal betreft afhankelijk van de
intensiviteit en regelmaat van verricht metaaldetectoronderzoek, terwijl ook de
conserverings- vooiwaarde van de bodem waarin die insignes gevonden worden
van wezenlijk belang is.
Er zijn nog meer vragen te stellen. Wie waren de pelgrims die een Amersfoorts
pelgrimsinsigne verwierven? Was dat voorbehouden aan de categorie vrijwillige
bedevaartgangers zodat diegenen die een opgelegde strafbedevaart vervulden
niet de mogelijkheid zouden hebben gekregen om in Amersfoort een pelgrims
teken te bemachtigen? Ik ben ervan overtuigd dat er geen verschil bestond en dat
iedereen die Amersfoort bezocht en daar Onze Lieve Vrouwe vereerde, ook in
aanmerking kwam voor de koop van een of misschien zelfs wel een groter aantal
insignes. Want 'zaken zijn zaken' gold ook in de late Middeleeuwen.
Er is nog een vraag waarop niet zonder meer een antwoord op kan worden
gegeven. Wanneer in Westenschouwen een Amersfoorts insigne gevonden wordt,
kan men daar dan zonder voorbehoud de conclusie aan verbinden dat dit insigne
aanduidt dat de drager daarvan ook feitelijk in Amersfoort is geweest en aldaar
dat insigne heeft gekocht? Of bestaat de mogelijkheid dat ook op andere plaatsen
Amersfoortse insignes te koop waren? Er zijn voorbeelden bekend van uitbeste
ding van verkooprechten buiten de feitelijke bedevaartplaats. Tenslotte komt de
vraag op wie de feitelijke bezitters van die 21 insignes waren en waarom zij die
in Westenschouwen aan de grond - of aan de golven? - hebben toevertrouwd.
Was het motief voor dat wegwerpen een doelbewust handelen of is er sprake
van gewoon verliezen? Helaas zijn de Amersfoortse insignes uit Westenschouwen
voor het grootste deel in een zo fragmentarische conditie gevonden dat geen ant
woord gegeven kan worden op de vraag of zich daaronder ook insignes hebben
bevonden die doelbewust ineen zijn gefrommeld voordat ze werden weg
geworpen. Het is bekend dat dit doelbewust ineenbuigen bij andere insignes
maar ook bij munten die geofferd werden, is toegepast. Waarom dat ineenbui
gen? Had zulks mogelijkerwijze een rituele betekenis evengoed als bekend is, dat
in voorchristelijke tijden wapentuig, sieraden en munten die eerst werden gebro
ken of verbogen, geofferd werden.
Is het mogelijk dat ook de Amersfoortse insignes als dankbetuiging na geslaagde
reis of voordat de reis vanuit Westenschouwen begonnen werd, werden
geofferd?En zou hier de oorzaak kunnen liggen van het vinden van die opvallend
grote hoeveelheid Amersfoortse insignes in de voormalige havenplaats Westen
schouwen?
15
