Het kan ook anders
Door zijn lange ambtsperiode drukt met name Ds. van Cleeff een zeer nadrukke
lijk stempel van orde en gezag. Hij gaat in 1784 vermoeid en teleurgesteld met
emeritaat. De komst van Ds. van Weemen (1789-1793) brengt een ommezwaai in
het gebruik van de kerkelijke censuur. Deze zeer jonge predikant - hij is 21 jaar
bij zijn intrede in 1789 - gaat er van uit dat een berouwvol zondaar het met God
'in orde' heeft gemaakt: Aan het H.A. neemt men deel als men oprecht wil zijn
tegenover God en de medemens. Een kerkenraad die het H.A. gebruikt als een
stok achter de deur draait Gods ordening om. Ds. van Weemen gaat in eerste
instantie uit van de relatie tussen de zondaar en God. Daarna komt de verhou
ding zondaar - medechristenen, in casu de kerkenraad, aan de orde. De kerken
raad kan niet anders dan verheugd reageren op het openlijke, door de lidmaat
uitgesproken berouw en straft alleen 'de onboetvaardige'Een ware golf van toe
loop naar de kerk, in de vorm van het doen van belijdenis, door jongere en
oudere doopleden is het gevolg. In de gewijzigde omstandigheden wil men, van
uit het nieuwe gezichtspunt wèl hun verantwoordelijkheid als belijdend lidmaat
accepteren. Ook onder zijn opvolger, Ds. Schoenmakers, doen tientallen belijde
nis van hun geloof. Vanzelfsprekend hebben ook andere factoren een rol
gespeeld, zoals de leeftijd en de persoon van de nieuwe predikanten en onge
twijfeld de onzekere politieke situatie rondom de (Franse) Revolutie die onder de
minder bedeelden de hoop moet hebben gewekt bevrijd te worden van de
heersende klasse met hun regentenmentaliteit en daarmee op de mogelijkheid tot
opklimmen op de sociale ladder door een eventuele verkiezing tot kerkelijk
ambtsdrager. Het heeft maar kort geduurd. Bij de komst van Ds. Schutter in 1798
is de opleving al weer voorbij.
In dit artikel is een aantal fragmentjes geschiedenis van de kerk van Oosterland,
ingebed in en verweven met het gebeuren buiten de kerk en buiten het dorp,
aan u voorbij gekomen.... Een notendop in de oceaan van gebeurtenissen in de
18de eeuw. Mocht uw belangstelling zijn gewekt, dan is in het Gemeentearchief
te Zierikzee meer over de kerk van Oosterland te vinden.
Bronnen:
Archief kerkenraad Hervormde gemeente te Oosterland. Gemeentearchief Schouwen-
Duiveland
te Zierikzee.
Heidelbergse Catechismus, Belijdenisse des Geloofs en Formulier ter bevestiging van
ambtsdragers.
(in een kerkboek zonder titel), gedrukt bij J. Brandt en Zoon. Amsterdam 1828.
J. de Vries, Woordenboek der Noord-en Zuidnederlandse plaatsnamen, Utrecht 1962.
Literatuur:
H.W. Roodenburg, Onder censuur. De Kerkelijke tucht in de gereformeerde gemeente van
Amsterdam,
Hilversum 1990.
A Th. van Deursen, Een doip in de polder. Graft in de zeventiende eeuw, Amsterdam 1994.
Cor Pols, Oosterland in vroeger tijden I, Zierikzee 1996.
M.G. Westerhof e.a., Duivelandzoals het was, Zierikzee 1974.
Foto's J.H. Simmelink.
40
