EEN ONBEKENDE KAART VAN BROUWERSHAVEN
UIT 1575
door F. Westra
Inleiding
Over de historische kartografie van Brouwershaven kan, eigenlijk evenals over de
historiografie van deze Zeeuwse smalstad, opgemerkt worden dat er weinig
gepubliceerd is en zeker weinig nieuws opgeschreven sinds grote Zeeuwse chro
niqueurs als Smallegange, Reygersbergh, Boxhorn en De Kanter hun monumen
tale geschiedwerken het licht deden zien.
De oudst bekende plattegrond van Brouwershaven is die van Jacob van Deventer
uit circa 1555. Daarna gaapt er in de kartografische overlevering een gat van een
kleine honderd jaar. Omstreeks 1640 zijn een drietal ongesigneerde plattegron
den van Brouwershaven en omgeving vervaardigd. Uit 1652 dateert de platte
grond van de gezworen landmeter Cornells van Hille. Drie jaar later tekende
Johannes Sarragon, die in 1602 al poorter van Zierikzee was geworden, nog een
andere plattegrond van Brouwershaven. Helaas gingen bij het bombardement
van Middelburg tijdens de Tweede Wereldoorlog nagenoeg al deze kaarten en
plattegronden, met uitzondering van de plattegrond van Jacob van Deventer,
definitief verloren1.
In de beroemde stedenatlas van Braun en Hogenberg komt wel een stadsgezicht
(uit 1572), maar geen plattegrond voor en in Guicciardini's standaardwerk over
de Nederlanden (eerste druk in 1567) komt in sommige edities uitsluitend een
profiel van Brouwershaven voor. Geïsoleerde plattegronden van Nederlandse ste
den uit het begin van de opstand tegen Spanje zijn er bijzonder weinig, zeker
zonder direct op de kaart aanwezige militaire context2. De tot nu toe bekende
collecties (vesting)plattegronden uit Italiaanse en Spaanse archieven hebben,
ondanks intensief onderzoek in het laatste decennium, geen onbekende platte
gronden van Brouwershaven aan het licht gebracht3. Dat viel overigens ook niet
te veiwachten, aangezien de stad voor 1590 niet of nauwelijks versterkt was.
Toch werd de plaats in opdracht van de hertog van Alva in 1569 door de zogehe
ten commissie-Vitelli als volgt beoordeeld: 'Brouwershaven is een groot genoeg
stadje waarin 950 mannen wonen die de wapens kunnen dragen; verder zijn er
50 vissersschepen'. Op basis van deze gegevens kan worden geconcludeerd dat
de stad in deze tijd ongeveer net zoveel inwoners had als Vlissingen of Hoorn4.
Versterking van Brouwershaven
De opstand tegen Spanje leidde in de Nederlanden reeds vanaf het begin van de
Tachtigjarige Oorlog tot grote en nieuwe vestingbouwkundige activiteiten. De
eerste ontwikkeling van de fortificaties van Brouwershaven wordt door veel
auteurs gesteld op 1582, maar ook in 1574 werd er reeds energie gestoken in
versterkingen te Brouwershaven en het nabije Bommenede, zoals blijkt uit be
talingen door de tresorier van de Zeeuwse Staten, Adriaen Manmaker, aan de ter
plaatse werkzame Julius Ingemars: 'zeven pont thyn schellingen vlaams hem
compenserende over 't ordonneren vande fortificatiën te Bommenede ende op 't
hooft van Brouwershaven'5. Kennelijk verwachtte men de vijand vanuit zee, waar
de Spaanse dreiging op dat moment groot was.
17
