In de 16e eeuw heeft Zeeland te maken gehad met watersnood en oorlog. In
Ouwerkerk werd het schip afgebroken in 1580; vermoedelijk werd het verwoest
tijdens de aftocht van de Spanjaarden na de verovering van Zierikzee door
Mondragon.5 Het koor ging dienen als kerk. Volgens de "Voorloopige Lijst" was
het koor met dwarspand uit de tweede helft van de 15e eeuw en de sacristie uit
het begin van de lóe eeuw. Wij hebben hier dus te maken met een gebouw uit
de late gotiek, met een aangepaste (meestal versimpelde) variant van deze Franse
stijl.
Het is de bedoeling om aan het kerkgebouw, dat door een bominslag in 1945
werd vernield, ook een apart artikel te wijden. Ik wil mij nu beperken tot de his
torie van de toren.
Hoewel vroeger de toren en de kerk aan de kerkelijke gemeente behoorden,
neemt de toren in dit geheel toch een aparte plaats in. De burgerlijke gemeente
heeft namelijk het gebruik in de vorm van een uurwerk, dat daarin is geplaatst,
de klok wordt op bepaalde tijden geluid ter regeling van de arbeid en bijvoor
beeld bij festiviteiten en plechtigheden. De toren diende ook vaak als gevangenis
of als vluchtplaats voor de bevolking bij de nadering van een plunderende ban
dietenbende of bij andere calamiteiten als overstromingen.
In het algemeen waren "de torens slecht onderhouden en reparaties stagneerden
uit hoofde van het feit dat men het niet eens was ten wiens laste dit herstel
kwam."6 In Ouwerkerk heeft de toren slechts ongeveer een eeuw gediend als
entree voor cle kerkgangers die in het schip de dienst wilden bijwonen. Hierna
zal de burgerlijke functie van deze toren nog eens extra zijn benadrukt.
Om een einde te maken aan de geschillen die hier en daar ontstonden tussen de
burgerlijke en kerkelijke administraties over het onderhoud van de torens werd
een algemene regel opgesteld. Als een van de gevolgen van de Omwenteling in
1795 werden op het einde der 18e eeuw de torens, ook die van Ouwerkerk,
voortaan eigendom van de burgerlijke gemeente.
Mijn onderzoek richt zich in het vervolg van dit artikel op de 19e en 20e eeuw.
Het archief van de gemeente Ouwerkerk bevat enige bijzonderheden over repa
raties aan de spits en over de restauratie van het gebouw op het einde van cle
19e eeuw. Onze kennis van de toren berust grotendeels op onderzoek door
Adolph Mulder (1897-1899), wiens gegevens zich in een dossier in het Algemeen
Rijksarchief te Den Haag bleken te bevinden." De toen gemaakte opmetingsteke-
ning is aanwezig in het Foto- en Tekeningenarchief van de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg te Zeist. Mevrouw L.E.M. Veltman-Hack van de Werkgroep
"Oud Ouwerkerk in Documenten" heeft enig onderzoek gedaan in verband met
de tentoonstelling over de Salvatorklok die in 2000 precies 500 jaar geleden in de
toren was aangebracht en gered werd uit de handen van de Duitsers. De heer
M.K. Romeijn van cle voornoemde Werkgroep leverde aanvullende gegevens uit
het gemeentearchief van Ouwerkerk. Ik ben zeer erkentelijk voor hun mede
werking bij het tot stand komen van dit artikel. Voor de 20e eeuw werden enige
dossiers over de toren geraadpleegd, aanwezig in de archieven van de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
De toren rond het jaar 1800
Als we ons proberen voor te stellen hoe de toren van Ouwerkerk er in 1800 uit
zag, moeten we bedenken dat het bouwwerk dan al drieënhalve eeuw oud was.
Uit deze begintijd is echter weinig materiaal bekend. Het archief van de gemeen-
37
