Tweehonderd jaar sociëteit De vereeniging'
anno 1802 TE ZlERIKZEE
door drs. J.s. Rienks
Inleiding
Deze bijdrage beoogt een beschrijving te geven van de geschiedenis van de
sociëteit 'De Vereeniging' te Zierikzee. Begonnen wordt met een korte schets van
de politiek-historische situatie waarin de sociëteit haar wortels heeft. Aansluitend
volgt een beschouwing van de relatie tussen de sociëteit en de 18de eeuwse
schutterij. Daarop wordt ingegaan op de vraag naar de werkelijke ouderdom van
de sociëteit en wordt haar huisvestingshistorie geschetst. Lidmaatschap en leden
verloop komen hierna aan bod, waarna het personeel en de buffetverpachting
aandacht krijgen. Tot slot worden de sociëteitsactiviteiten in verleden en heden
beschreven.
Patriotten en prinsgezinden
In ons land kwamen verenigingen en in mindere mate sociëteiten tot bloei in de
overgangstijd van republiek naar monarchie, van laatmiddeleeuwse federatie naar
centrale eenheidsstaat. Het tot stand komen van noodzakelijk geworden staat
kundige hervormingen verliep moeizaam. Oorlogen die teleurstellend eindigden
en buitenlandse ontwikkelingen bepaalden voor een deel het proces. Naarmate
de Republiek aan moderniteit won, verloor zij aan economische betekenis en
politieke macht, een tegenstrijdig lijkende gang van zaken. De verwarring en
achteruitgang leidden ertoe dat delen van de bevolking terugverlangden naar de
'gouden' jaren van de eeuw ervoor en dat andere delen nog fanatieker streefden
naar hervormingen. Tot de eerste behoorden merendeels degenen die in de stad
houder een beschermende en conserverende functionaris wilden zien; wij ken
nen hen als 'prinsgezinden' of 'orangisten'. De tweede groepering verlangde van
de stadhouder dat hij zijn macht zou gebruiken om een einde te maken aan
ondemocratische verhoudingen; hen kennen wij bij de naam van 'patriotten'.
Helaas waren de twee stadhouders die na het tweede stadhouderloze tijdperk
nog optraden, Willem IV en Willem V, zeer zwakke figuren, die geen enkel initi
atief tot verbetering van de toestand ondernamen. De situatie veranderde doordat
de patriotten Willem V in 1785 dwongen Den Haag te verlaten en zijn hof naar
Gelderland te verplaatsen. Het vervolg is bekend. De echtgenote van Willem V
wilde van een scheuring onder de patriotten gebruik maken om naar Den Haag
te reizen, teneinde daar de stadhouderlijke macht te herstellen. Zij werd bij
Goejanverwellesluis door een patriottisch 'comité van defensie' tegengehouden.
De koning van Pruisen, broer van de aangehoudene, greep met zijn troepen in
en herstelde Willem in zijn waardigheden. Veel patriotten vluchtten naar
Frankrijk. Voor de orangisten was het gebeurde echter een stimulans om in actie
te komen. In Zierikzee leidde dit ertoe dat de prinsgezinden van de Stadsraad
eisten dat de zogenaamde 'Nieuwe Schutterij' ontwapend zou worden. Op 7 sep
tember 1787 besloot de Raad, om de gemoederen te bedaren, alle schutterijen
te 'bedanken' en te ontslaan van de 'wacht bij dage'; 's nachts werd door
nachtwachten gewaakt.
69
