Marot zullen op tegels, net als op alle andere vormen van kunstnijverheid in
Nederland, de stijlelementen van een volgende stijlperiode, de barok, worden
toegepast.
Bloempottegels
De populariteit van het bloemstuk geplaatst in een renaissance vaas kan in
Nederland in de eerste helft van de zeventiende eeuw in verband gebracht wor
den met de groeiende belangstelling voor botanie en met de bloeiende handel in
tulpen en andere bolgewassen, die zou uitmonden in de bekende bollenrazernij,
de tulpomanie van 1636-1637 (Krelage 1942). Zag men direct na 1600 op tegels
vooral bloempotten geplaatst binnen een kwadraat met in de vaas meestal de
oranje gekleurde goudsbloem, binnen enkele decennia wordt dit een veelvoud
aan verschillende bloemen, waarbij de tulp en de kievitsbloem de boventoon
voeren. Het produceren van veel verschillende typen en ook van grote aantallen
bloempottegels sluit dus aan bij de maatschappelijke ontwikkelingen in
Nederland in het begin van onze Gouden Eeuw.
Na invoer van steeds meer Chinees Wan-li kraakporselein ontstaat in Nederland
bij de burgerbevolking vraag naar blauw beschilderd majolicagoed. Dit geldt
zowel voor het majolica- en later faience schotelgoed als voor de wandtegels.
Rond 1600 zijn praktisch alle in de Nederlanden gemaakte majolicaproducten
nog volledig in de typische uit Noord-Italië afkomstige kleuren van geel/groen/
blauw/oranje/bruin uitgevoerd. Na het in Middelburg in 1602 voor het eerst vei
len van de porseleininhoud van een buitgemaakte Portugese handels caraque',
vindt binnen enkele decennia een nagenoeg totale verschuiving plaats van het
maken van volledig veelkleurige wandtegels naar alleen exemplaren uitgevoerd
in blauw. Grote volledig blauw geschilderde haardachterwand tegeltableaus
bestaan al in 1615.5 Dit 'verblauwen' geldt niet alleen voor tegeltableaus, maar
ook voor de enkele figuurtegel. Omstreeks 1630 zal de meerderheid van de dan
te maken tegels blauw zijn. Het lijkt zinvol te benadrukken dat thans een volledig
met blauwe bloempottegels volgezette kelder op ons als 'mooi en oud' over
komt, maar dat dit in de aanbrengtijd van ca. 1630 een volstrekte nouveauté
moet zijn geweest. De eventuele zeldzame zeventiende eeuwse bezoeker van het
pand Oude Haven 3, die in het keldertje werd toegelaten, moet volledig over
donderd zijn geweest door de totaalaanblik van deze ruimte vol met blauwwitte
tegels met zijn in het glazuur weerkaatsende kaarslicht.
Onder invloed van de toen op gang gekomen >verblauwing= richting Chinees
porselein, is dus veruit het grootste aantal bloempottegels blauw geschilderd.
Toch blijkt bij de bloempottegel, net als bij de nauw verwante fruitschaaltegel,
naast een blauwe uitvoering meestal ook wel een, zij het zeldzame, veelkleurige
uitvoering te bestaan (afb.7, afb.8). Op het tot het oudste tegelsegment behoren
de kwadraat bloempottegels met nog spaartechniek hoekfiguren waren de kleu
ren aanvankelijk vol verdeeld over de gehele tegel. Later, tot 1660, worden het
steeds meer alleen enkele in bruin en groen aan de blauwe tegel toegevoegde
'toetsen' en blijft de achtergrond van de tegel wit.6 Deze ontwikkeling binnen de
verschillende tegel producerende bedrijven is onnatuurlijk, omdat bloemboeket-
ten op schilderijen zich er juist goed voor lenen vanwege hun grote diversiteit
van gebruikte bloemen, hun daardoor bonte kleurenpracht in een grote diversi
teit van verschillende kleuren weer te geven. Op tegels zullen wij dit dus niet
zien.
70
