Waar zijn bloempottegels gemaakt
Vindt de ontwikkeling en eerste bloei van het bloemstilleven op schilderijen
plaats in de drie steden Antwerpen, Middelburg en Utrecht, het pendant als
bloempotschildering op tegels ontstaat tegelijk in veel meer steden. Eigenlijk
maakte wel iedere majolicabakkerij in de Noordelijke Nederlanden één type
bloempottegel, zo niet meer (afb.9, afb.10, afb.ll). En er hebben alleen al in
Holland in de zeventiende eeuw enkele tientallen plateelbakkerijen bestaan.
Natuurlijk kunnen de betreffende in een bepaald centrum gemaakte bloemvaas
tegels het meest aangetroffen worden in of in de directe omgeving van de tegel-
aanmakende stad. In landstreken, zoals Schouwen-Duiveland, die niet kunnen
bogen op een eigen plateelbakkerij, vinden wij overigens niet een ongelimiteerd
aantal ingevoerde verschillende typen bloempottegels terug. Het betreft een
beperkt aantal typen. Dit kon ook recent bij het samenstellen van een overzicht
van de op Goeree-Overflakkee voorkomende verschillende tegels worden beves
tigd (Van den Berge 2003).7
Waar zijn de bloempottegels van Oude Haven 3 gemaakt?
Drie verschillende typen bloempottegels werden in het keldertje van Oude
Haven 3 aangetroffen (afb.2, afb.12). Tot de overgebleven tegels behoort de
meest in Gouda bij de plateelbakkerij Verswaen gemaakte bloempottegel. Het
model heeft gedurende een flink aantal jaren een opvallend constante uitvoering
gekend met op het vaaslichaam (de cupa) meestal vijf, maar ook wel zes, verti
caal geplaatste dikke banen (eigenlijk ribbels), steeds zonder dikke eindstippen
op de S-vormige handvatten en een altijd praktisch volledig identieke uitvoering
van het symmetrisch opgebouwde bloemboeket. Het boeket is hoog opgebouwd
met het bekende vierbladbloempje terzijde en aan top een breed uitgevoerde
vijfbladbloem met een dik aangezette basisstip als vruchtbeginsel en drie sprietjes
als meeldraden. De hoekfiguur is altijd dezelfde zeldzaam voorkomende ossen
kopvariant, die wij alleen bij dit bloempottype tegel zien toegepast. De voluten
van de hoekfiguur vertonen plaatselijke verdikkingen, bedoeld als blaadjes, zoals
wij dat op bepaalde tegels ook wel fraaier kennen als plastisch geschilderd blad
werk van het Italiaanse 'a fogli' ornament. Van dit type bloempot kan praktisch
bij iedere archeologische opgraving in de binnenstad van Gouda bij tegelvond
sten wel een voorbeeld worden gevonden. In het museum De Moriaan komt nog
een schouwpartij met 92 van dergelijke bloempottegels voor afkomstig uit het
Goudse weeshuis aan de Spieringstraat (afb.13). Omdat dit type bloempot in
grote hoeveelheden gedurende een vrij lange tijd gemaakt werd, vormt het
Gouda's signaleringstegel bij uitstek (afb.l4a+b). De tegel kan op diverse andere
plaatsen in het Zeeuwse en op Goeree-Overflakkee veelvuldig worden aange
troffen.8 De tegel van afbeelding 14 uit een keldertje van een pand in Vlissingen
is een sleutelstuk omdat het op zijn achterzijde een ander Gouds icoon draagt:
dat van de waterdragende dienstmeid. De afbeelding van een waterdragende
dienstmeid9 komt veelvuldig, maar natuurlijk niet uitsluitend, voor op in Gouda
gemaakte plateelproducten (afb.15). Ook stelt de vondst in een Zeeuwse stad
van een margrietrandnoppenbord met als centrale afbeelding eveneens een
waterdraagster10 ons in staat te komen tot de constatering; dat niet alleen tegels
uit Gouda naar Zeeland werden geëxporteerd, maar evenzeer en waarschijnlijk in
dezelfde hoeveelheden, andere plateelbakkersproducten, zoals schotels (afb.16).
Ook van de andere in het keldertje Oude Haven 3 aanwezige typen bloempotte-
71
