zeer begrijpelijk, na de oorlog in de Sovjet-Unie en in Nederland graag gehoord
werden, omdat zij het beeld bevestigden van een brute bezetter. In de Sovjet-
Unie gold bovendien dat op deze wijze de collaboratie van meer dan een mil
joen manschappen afdoende verklaard werd.' Hadden de Duitsers hen immers
niet schandalig behandeld?
Ook verzetsman Willem Nagel die tijdens de oorlog nauwe contacten met de
mannen van het 812de onderhield, was die mening toegedaan.10 Daarmee wer
den de Armeniërs en andere in Duitse dienst strijdende groepen uitsluitend
beschreven als kansloze slachtoffers van de Nazi's, wat zij tot op zekere hoog
te natuurlijk waren, en te weinig als individuen die wel degelijk een overwo
gen keuze maakten. Die werd vooral ingegeven door anticommunisme en de
wens tot onafhankelijkheid. Voor veel Armeniërs was Nazi-Duitsland de enige
macht ter wereld, die dat kon bereiken en een Duitse leuze als 'lang leve de
vrije Kaukasus' klonk nog in 1942 erg verleidelijk. Dit verklaarde de keuze voor
de Wehrmachthetgeen overigens niet inhield, dat men Hitiers ideologie accep
teerde. Veeleer betekende het een keuze tegen Stalin. Uiteindelijk dienden zeven
Armeense bataljons en talloze bouwcompagnieën in de Wehrmacht. Eén van die
bataljons, het 809de, streed vol overtuiging aan het Oostfront en het stond bij
de Duitse legerleiding als betrouwbaar te boek. Nadien deed het bijna een jaar
dienst op Zuid-Beveland en na de Invasie (6 juni 1944) werd het grotendeels
vernietigd in Frankrijk. Op verlangen van Hitier werden alle in Duitse dienst strij
dende Sovjeteenheden in de loop van 1943 verplaatst naar West-Europa, omdat
Hitier bevreesd was voor massale desertie.11
De mannen van het 812de werden opgeleid te Pulawy, in het bezette Polen. Wat
voor mannen behoorden tot dit bataljon? Directe gegevens ontbreken helaas
door de vernietiging van de archiefbescheiden. Bekend is dat ook zij in 1941 en
1942 waren gevangengenomen. Begin 1942 werden zij plotseling beter behan
deld en in mei volgde transport naar Polen, waar zij onder meer werden getest
op hun betrouwbaarheid. Dit was inderdaad nodig. De meeste manschap
pen waren afkomstig uit de omgeving van Jerevan, Armenië's hoofdstad, terwijl
anderen bij de havenstad Rostov-aan-de-Don hadden gewoond. Sinds de begin
dagen van de Oktoberrevolutie (1917) rekruteerden cle Russische communisten
hun aanhang in de steden. Zo bestond het risico, dat een deel van de stedelin
gen beïnvloed kon zijn door het bolsjewisme. De rest van het bataljon stond als
christelijk te boek.
De betrouwbaarheid van de mannen was dan wel gecontroleerd, over de ge
vechtskracht zei dit natuurlijk niets. Het 812de bataljon was feitelijk vanaf het
begin minder geschikt voor oorlogvoering. Allereerst was de (Russische) bewa
pening volslagen verouderd. Munitie ontbrak veelal. De goede wapens waren
voor de Duitse troepen zelf. Maar ook hun opneming in het Duitse leger verliep
niet zonder problemen. De (onder)officieren moesten in het Duits kunnen com
municeren. Veelal verliepen opdrachten van het Duits via het Russisch in het
Armeens. Hiervoor waren volksduitse vertalers aangetrokken, mensen die van
Duitse voorouders afstamden doch buiten de grenzen van het Duitse Rijk woon
den.
Een ander probleem was het ontbreken van discipline. De mannen stalen graag,
ook van elkaar, en ondervonden daarbij geen schuldgevoelens. Voor de eigen
Armeense onderofficieren hadden ze weinig ontzag. De Duitse officieren moes
ten hen als volwaardige mensen behandelen, wat niet eenvoudig was voor mili-
91
