Bergbewoners aan de kust
Armeense soldaten op Schouwen-Duiveland 1943-1944
door Feiko H. Postma
In de Tweede Wereldoorlog bevonden zich duizenden voormalige militairen van
het Rode Leger in Nederland.1 Zij waren al dan niet vrijwillig toegetreden tot de
Duitse strijdkrachten. Ook de bewoners van Schouwen-Duiveland kregen met
hen te maken. Vanaf het voorjaar van 1943 tot eind 1944 waren ruim 300 man
schappen van het 812dc Armeense bataljon op het eiland gelegerd. Na de oor
log volgde terugkeer naar de Sovjet-Unie. Het doel van dit artikel is de tocht
te schetsen die deze mannen maakten, waarbij de nadruk ligt op hun verblijf
op Schouwen-Duiveland. Hoe betrouwbaar was dit bataljon voor de Duitsers en
welke banden had het met het Nederlandse (Schouwse) verzet?
De gang van het 812de was al eerder onderwerp van discussie. De Leidse hoog
leraar en criminoloog W.H. Nagel (pseudoniem: J.B. Charles 1910-1983) benadrukte
keer op keer hun anti-Duitse gezindheid en liet niet na te vermelden hoe zij het
Nederlandse verzet hadden geholpen.- Charles was tegen het einde van de oorlog
plaatsvervangend Gewestelijk Commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten in
de provincie Utrecht.3 Dit artikel wil ook de vraag beantwoorden hoe waarheidsge
trouw Charles' uitlatingen waren. Wat hij in zijn Volg het spoor terug schreef, week
namelijk sterk af van wat hij direct na de oorlog aan het papier toevertrouwde en
van zijn verklaringen die zich in het Staatsarchief van de voormalige Armeense
Socialistische Sovjet Republiek bevonden. Voor het eerst wordt ook uit die docu
menten geciteerd.
Gedetailleerde Duitse opvattingen over het bataljon ontbreken helaas, omdat die
gegevens in Potsdam in februari 1945 tijdens een geallieerde luchtaanval werden
vernietigd. Toch kan de geschiedenis van het 812de na vele jaren onderzoek wel
degelijk worden geschetst, zij het dat een aantal vragen vooralsnog en misschien
wel voor altijd onbeantwoord blijft.
Russische hulptroepen
De Duitse opmars in de eerste maanden na Operatie Barbarossa (juni 1941) bete
kende gevangenschap voor drie tot vier miljoen soldaten van het Rode Leger. Tot
december van dat jaar stierven er in haastig opgezette krijgsgevangenkampen
twee miljoen van hen. De Duitse legerleiding besloot eind 1941 om de krijgsge
vangen sovjetmilitairen minimum hoeveelheden voedsel en calorieën te verschaf
fen. Vanaf dat moment lagen die zelfs hoger dan wat de Russische bevolking tij
dens de oorlog onder Stalins bewind ontving.4
De militaire situatie was inmiddels vanuit Duits oogpunt verslechterd. Het Rode
Leger had de Wehrmacht bij Moskou teruggedreven en met de oorlogsverklaring
aan de Verenigde Staten had het Derde Rijk er een formidabele opponent bijge-
kregen. Het was zeer de vraag of Nazi-Duitsland de oorlog winnend zou afslui
ten, te meer daar de verliezen toenamen. In 1941 en 1942 moest de Wehrmacht
750.000 doden of gewonden incasseren.
Hoe moesten de Duitsers deze gaten dichten? Direct na Operatie Barbarossa
waren honderdduizenden Hilfswillige, Russische vrijwilligers, de Duitse strijd
krachten gaan versterken. Zij hielpen de Duitsers met alledaagse werkzaamheden
89
