fenomeen terug vinden. Als reminiscentie aan zijn vroegere drie dimensionale
verleden, voorziet men op de tegelpilaster de zuilschacht of wijnrank aan de van
het midden afgekeerde zijde van een dikkere (schaduw-) streep.
De allereerste tegelpilasters waren links en rechts aan elkaar gelijk, zij het de één
in een vrouwelijke en de ander in een mannelijke uitvoering. Al onder de eer
ste Rotterdamse blauwe éénrijige tegelpilasters komen voor de twee voor een
schoorsteen benodigde tegelpilasters een ten opzichte van elkaar gespiegelde
afbeelding voor (afb. 11). Het kan zelfs zo ver gaan, dat wanneer tekst binnen
de pilaster gebruikt wordt, deze ook gespiegeld wordt weergegeven. We zien
dit oncler meer bij het gebruik van het devies van de orde van de Kousenband
'Honi soit qui mal y pense' [wee hem die er kwaad van denkt] om het wapen
van de stadhouder-koning Willem III.10 Alhoewel op deze twee tegelrijige obe
lisk-wapenpilaster het piëdestal ook al een gespiegelde afbeelding laat zien, zijn
aanvankelijk (op de wat oudere) andere tegelpilasters de afbeeldingen op de
piëdestals aparte ontwerpen, die op hun beurt deel uit kunnen maken van een
serie pendantafbeeldingen.
De dertien tegels hoge tegelpilasters kwamen in de verdrukking toen het ver
anderende modebeeld bij stadse patriciërs het aanbrengen van een steeds lage
re schoorsteenmantel noodzakelijk maakte. Onder deze nieuwe -voor die tijd
moderne- verlaagde schoorsteenboezems was geen plaats meer voor een der
tien tegels hoge pilaster, terwijl men als regel de tegelpilaster niet kleiner ging
maken. Vooral op instigatie van de uit Frankrijk uitgeweken hugenoot Daniel
Marot, hofarchitect van stadhouder Willem III, treft men tegen het begin van de
achttiende eeuw in deftige behuizingen meestal het zogenaamde driedelige type
schoorsteen aan, welke zich zal handhaven tot de periode rond 1760. Een derge
lijke schoorsteen is opgebouwd uit een relatief lage schoorsteenboezem en man
tel, waarbij de opgaande boezem aanvankelijk wordt verdeeld in een onderge
deelte dat uitgevoerd is met beeldhouwwerk, een spiegel of een aantal consoles
waar oosters porselein op geplaatst kan worden en een bovendeel waarin een
schilderstuk kan worden opgenomen (Terlouw 1988). Een dergelijke constructie
heeft onder andere ook in Zierikzee bestaan in het in 1939 gesloopte voorname
woonhuis 'De Mossel' op het Havenpark (afb. 12). Met zijn heldere geleding en
strakke indeling vertoont de opbouw van deze schoorsteen een aantal duidelijk
karakteristieken van de vormentaal van de zuivere Franse Lodewijk XIV archi
tectuur. Op de plaats waar vroeger de zandstenen steunfiguren of de tegelpilas
ters gezeten zouden hebben, zijn nu in hout uitgesneden fruitguirlandes aange
bracht. Toch zijn de vroeger onder de schoorsteenmantel staande steunfiguren
niet geheel uit beeld verdwenen. Deze zijn nu geplaatst boven de schoorsteen
mantel. Ze staan nog steeds op een piëdestal. Links zien wij Apollo met zijn lier,
rechts Flora. Hoewel in die tijd het door Italianen ontwerpen en/of uitvoeren van
stucdecoraties in barokke vorm veld won, lijken de versieringen van de haard-
partij van dit inmiddels afgebroken huis 'De Mossel' nog in hout uitgevoerd te
zijn geweest.
Mocht vanaf 1700 bij het stedelijk patriciaat in Holland en Zeeland de open
haard met een schouwboezemhoogte waaronder nog pilasters konden worden
geplaatst verdwijnen, daarbuiten op boerderijen op het platteland blijft het open
vuur, waarboven nog steeds het aanbrengen van een grote rookvang nodig blijft,
bestaan tot ver in de 19^e eeuw.11
69
