Onder schoolmeesters
Het Zeeuwse leesboekje van Manus van der Jagt en een
posstscriptum over J.H. van Dale
door Lo van Driel
Misschien was het nog in 1863, mogelijk al 1864, dat de onderwijzer van Burgh,
J.A. Manus van der Jagt, een brief schreef aan Joost van der Baan, de terugge
treden onderwijzer van Zaamslag en op dat moment in onduidelijke betrekking
te Wolphaartsdijk. Bij die brief voegde Manus van der Jagt een P.S. waarin hij
de hoofdonderwijzer van Sluis, Johan Hendrik van Dale, noemt. Het naschrift
betreft een aardrijkskundig leesboekje dat Manus van der Jagt had geschreven en
dat herdrukt moest worden. Tot zijn ontsteltenis was Jan van Dale bezig om ook
zo'n boekje te maken.
Het desbetreffende postscriptum hoort bij een van de brieven van Manus van der
Jagt die onlangs opgedoken zijn. Samen met zijn brieven die zich in de verzame
ling J. van der Baan in het Gemeentearchief Schouwen-Duiveland te Zierikzee
bevinden worden ze hier in de bijlage gepubliceerd, als aanvulling op de biogra
fische schets van de schoolmeester van Burgh die in de Kroniek van 2004 werd
gepubliceerd.
Wie was Manus van der Jagt?
Jan Albertus Manus van der Jagt wordt op 8 april 1806 geboren te Burgh.' Hij
is het derde kind van vader Cornelis Manus en Helena de Jonge, die allebei uit
Sirjansland kwamen. Vader is sinds 1799 onderwijzer in Burgh. Maar hij is in de
tijd van de geboorte van zijn derde kind in een onverkwikkelijke affaire gewik
keld met de kerkenraad. Die heeft hem een jaar eerder uit zijn functie van kos
ter en voorzanger geschorst en hem het Avondmaal ontzegd. Hij zou de vader
zijn van een kind bij een andere vrouw. De kwestie sleept want het is moeilijk je
onschuld te bewijzen in die tijd. Hoewel hij een jaar later, in het begin van 1806,
een paar maanden voor de geboorte van Jan Albertus, zijn kerkelijke functies
weer terugkrijgt, neemt hij ontslag of moet hij vertrekken. In ieder geval wordt
eind 1807 een opvolger benoemd.
Vader Manus vertrekt in 1812 naar Zierikzee en voorziet in zijn onderhoud als koop
man en herbergier. In die tijd wordt officieel door hem de achternaam van zijn
grootmoeder Van der Jagt bij zijn naam gevoegd tot Manus van der Jagt. Aan de
voet van de Dikke Toren groeit Jan Albertus op. Kennelijk kan hij goed leren, want
hij blijft op zijn school om als 'kwekeling' opgeleid te worden voor de vierde rang
om daarmee toegelaten te worden tot het geven van onderwijs. Daarna volgt de
derde rang. Het bezit van die akte maakt het mogelijk als secondant of hulponder
wijzer - de term hoofdonderwijzer was nog ongebruikelijk - benoemd te worden te
Dreischor.
Het lijkt er op dat de jonge onderwijzer nu hogerop wil: een benoeming als
eerste secondant aan de Stads Franse kost- en dagschool te Zaltbommel volgt,
in 1829. Ondertussen studeert hij voor de tweede rang, die voldoende was om
als (hoofd)onderwijzer benoemd te kunnen worden. Als hij vierentwintig is,
slaagt hij hiervoor (1830). Daarna verhuist hij naar een school in Delfshaven,
wederom als eerste secondant. Hij heeft pech: de Belgische opstand van 1830,
85
