vele streken in zijn vaderland roem mogen dragen'. Zo spreekt hij de lezers als
kinderen aan en hij houdt dat het hele boekje vol. Zeeland een slechte streek?
Koude nevels, zilte dampen, Zeeuwse koortsen? Vooroordelen, jeugdige leerlin
gen: 'uwe blozende wangen en heldere oogen' zijn 'de beste kenteekenen eener
goede gezondheid'. Dit is ook een goed advies: 'al wie in Zeeland matig, recht
vaardig en godzalig leven wil; wie die voorzorgen neemt voor zijne gezondheid,
die eene koude morgen- en avondlucht en eene afwisselende weêrsgesteldheicl
eischen, kan in een' gezegenden ouderdom de sierlijke kroon der grijsheid dra
gen, en het vooroordeel helpen beschamen'.
Nu wordt de kaart van Zeeland bekeken, 'de schone kaart van ons gewest, die,
dank zij de zorg van de bestuurders onzer provincie, de wanden van elke school
versiert'. Een globaal overzicht, dijken en waters, gewesten en streken, polders
en schorren en vooral aandacht voor de plaatsnamen die met dit alles te maken
hebben.1" Tussendoor strooit Van Dale met vaderlandslievende en vrome dichtre
gels. Aan het eind van zijn inleiding spoort hij de kinderen aan in de voetsporen
van hun voorouders te treden: liefhebbers van de geboortegrond, beminnaars
van de vrijheid, vereerders van hun vorsten, gehecht aan het Oranjehuis. Een
relatie tussen het bloed en de bodem? 'Door den aard hunner woonplaats tot
arbeidzame en standvastige lieden gevormd, waren zij rond en oprecht, waarvan
de oude spreuk: Goed rond, goed Zeeuwsch nog het bewijs levert'. Zij droegen
met recht cle naam van godsdienstig volk. Zo eindigt hij ook zijn inleiding: met
een stichtend woord. De onderwijzer moet immers opvoeden tot alle christelijke
deugden en Van Dale doet dat met overtuiging.
Van Dale's Zeeland vindt in het Zeeuwse onderwijs veel aftrek. Binnen een jaar
moet uitgever Bronswijk voor een uitgebreide herdruk zorgen (1865).
In het voorwoord kondigt Van Dale nog een ander schoolboekje aan: binnen
niet al te lange tijd zal hij een leerboekje voor de geschiedenis van Zeeland laten
verschijnen. In 1866 verschijnt inderdaad de Tijdtafel voor de geschiedenis der
provincie Zeeland; een leerboekje voor onderwijzers en leerlingen. In 1866 zal zijn
leesboekje over Zeeland voor de derde keer verschijnen.
Drukken en herdrukken
Hoe aardig Van Dale zijn aardrijkskundig leesboekje ook vormgeeft, het idee van
een reisje door de provincie kan hij gevonden hebben in het werkje van Manus
van der Jagt. Kindereneen reisje enz - zo begint immers deze ook in zijn boek
je. Tja, zo gaan die dingen...
Manus van der Jagt heeft wel last ondervonden van de concurrent. In een brief
aan Van der Baan van 2 mei 1865 klaagt hij over het uitblijven van een 4e druk
van zijn Zeeland.
En nu mijn hernieuwd Zeeland, dit ging, niettegenstaande zijne gebreken,
heel vlot, doch de Looze begreep niet dat hij de 300 naar Holland gezon
dene exempl. meerendeels, en natuurlijk, terug zou krijgen; 't is een pro
vinciaal werkje. In Nov. had hij weer een vlugtje, en moest ik mijn werk.
gereed maken, doch sedert van Dale's uitgaaf, zit hij met ruim 100 of 150;
en deze zou hij wel deels er aan wagen, doch hij heeft aan eenen over
leden boekh. in Oostb. of Sluis (of waar in Z. VI. f) een bankroet van 100
ex. gehad; daarom wil hij van deze gaarne dezen zomer nog afzetten, mij
93
