Van klein naar groot
Het kruideniersbedrijf van de familie Merle van 1838 tot 1944
door dr. ra.a. Klok
Tussen het einde van de Eerste Wereldoorlog en de eerste jaren van de Tweede was
de kruidenierswinkel van Willem Merle gevestigd aan het Havenplein te Zierikzee.
De zaak stond bekend als 'Merle - Naast de Beurs', of zoals velen zeiden 'Merlie -
naest de beuze'. De winkel had veel inwoners van Zierikzee en van de dorpen en
boerderijen op het eiland Schouwen-Duiveland als vaste klanten. Er waren maar
weinig mensen die zich rond 1930 herinnerden dat die zaak van Willem niet aan het
Havenplein was begonnen, maar dat de kruidenierswinkel van de familie Merle als
kleine zaak op de Schouwsche Botermarkt al vanaf 1838 bestond.
De familie Merle
De oudst bekende voorvader in Zierikzee was Johannes Merle, die zich rond 1814
in de stad vestigde als viskoper en arbeider. Hij werd op 26 april 1767 in Duitsland
geboren, maar over zijn ouders en familie is niets bekend. Hij trouwde met de 24
jaar jongere Johanna van Wezemaal, die in Zierikzee was geboren. Zij kregen zes
dochters en twee zonen. Van de meisjes overleden er drie op jonge leeftijd. Johan
nes zelf overleed op 11 februari 1829. Zijn achtste kind werd zeven maanden daarna
geboren en overleed een jaar later. Stamhouder Hendrikus Merle, geboren op 20
december 1818, was ruim tien jaar toen zijn vader overleed. Van de jonge Hendrikus
weten we niet waar hij naar school ging en evenmin onder wiens leiding hij zich ver
der ontwikkelde. Het ligt voor de hand dat Hendrikus al jong uit werken moest om
enig inkomen voor het gezin te verdienen. Waarschijnlijk zal ook moeder Johanna
ergens gewerkt hebben. Vanaf 1832 woonde het gezin van weduwe Johanna Merle-
Wezemaal in de Minderbroederstraat nummer B221 (nu 34-36). Hendrikus bleef
daar tot 1838. Daarna werd hij als hoofdbewoner ingeschreven van pand B456 op de
Schouwsche Botermarkt, (nu Varremarkt 22), waar hij een winkelbedrijf begon als
'koopman, kruidenier'.
De tweede generatie
Hendrikus Merle trouwde op 17 januari 1844 met Margaretha Stoutjesdijk, dochter
van Hendrikus Stoutjesdijk en Dina Caashoek. Hun eerste kind, een zoon, werd
kort na de huwelijkssluiting geboren en vernoemd naar grootvader Johannes. Hun
tweede kind, Dina, kwam in 1846 ter wereld maar overleed nog in hetzelfde jaar. We
mogen aannemen dat de inkomsten uit de kruidenierswinkel van Hendrikus Merle
in de levensbehoeften van het kleine gezin kon voorzien. De winkel lag in een toen
drukbezocht deel van de stad, vlak bij de Balie, waar de wekelijkse markt werd ge
houden. Na het overlijden van Margaretha's vader trok diens weduwe Dina bij Hen
drikus en Margaretha in om te helpen met de huishouding en de winkel. Johannes
Merle zal na de lagere school mogelijk tijdelijk bij 'een ander' in de leer zijn geweest
of hij heeft het koopmanschap van zijn vader geleerd. In 1862 kon Hendrikus Merle
het vrijgekomen buurhuis B455 huren van gareelmaker Willem Cashoek, die naar
een pand op de Lammermarkt was verhuisd. Met de kruidenierszaak van Hendri
kus ging het kennelijk goed en hij kon de extra ruimte voor zijn gezin, zijn winkel
en zijn handelsvoorraad goed gebruiken. De panden B456 en B455 waren vrijwel
19
