zouden zijn, als Teellinck niet in Zierikzee geboren was en als hij niet Haamstede en
Burgh als zijn eerste gemeente had gekregen. Had zijn wieg in een andere provincie
gestaan en was hij als kandidaat in de theologie in een andere classis in het ambt
bevestigd, dan zou naar alle waarschijnlijkheid daar de Nadere Reformatie tot stand
gekomen zijn. Het genoemde voorbeeld van de Friese predikanten in de grietenij
Barradeel laat zien dat ook buiten Schouwen-Duiveland in het bijzonder en Zeeland
in het algemeen de religieuze en kerkelijke geesten soms rijp waren voor doel
stellingen die Teellinck bezielden.
Heeft de relatie tussen Schouwen-Duiveland en de Nadere Reformatie alleen
betrekking op het ontstaan van de laatste, of is er een onverbrekelijke band tussen
beide gegroeid? Op grond van hun publicaties kunnen de predikanten Maximiliaan
Teellinck (Zierikzee 1628-1640) - een zoon van Willem -, Petrus Wittewrongel
(Renesse 1632-1636 en Zierikzee 1636-1638), Johannes Rogiers (Kerkwerve 1633-
1636, Renesse 1636-1639, Brouwershaven 1639-1649 en Zierikzee 1649-1654),
Theodorus Teellinck (Renesse 1641-1653) - eveneens een zoon van Willem - en
Melchior Leydekker (1662-1678) ook tot de gereformeerde vroomheidsbeweging
gerekend worden. Of zij ook op en via de classis gepoogd hebben hun vroomheids-
-idealen te verwezenlijken, zal nog te verrichten onderzoek van het actaboek van de
classis moeten uitwijzen. Wel is bekend dat een gelijknamige kleinzoon van Willem
Teellinck in dezelfde geest als zijn grootvader de gemeente van Ouwerkerk van
1689-1719 diende. Het huwelijk van Schouwen-Duiveland met de Nadere Reformatie
heeft derhalve minimaal zo'n 111 jaren standgehouden.
Dit artikel is de bewerking van een referaat dat op 22 april 2008 in de Nieuwe Kerk te Zierikzee werd
uitgesproken. Die bijeenkomst was de eerste van een serie avonden belegd door de Zeeuwse Stichting
Stokosmos ter herdenking van het feit dal in 1608 de Nadere Reformatie als gereformeerde
vroomheidsbeweging in Zeeland ontstond.
Literatuur
Exalto, K., Godefridus Udemans (1581/2-1649), in: T. Brienen e.a., De Nadere Reformatie en bet
Gereformeerd Piëtisme's-Gravenhage 1989, p. 87-121
Graafland, C. e.a., Nadere Reformatie: opnieuw een poging tot begripsbepaling, in: Documentatieblad
Nadere Reformatie, 19 (1995), p. 105-184
Hof, WJ. op 't, Josias van den Houte, in: T. Brienen e.a., Figuren en thema's van de Nadere Reformatie, I
(Kampen 1987), p. 23-26
1 iof, WJ. op 't e.a.. Adrianus Hofferus (1589-1644). Drie opstellen over Hojferus' ambtelijke loopbaan,
godsdienstige positie en literaire betekenis, alstnede gravures en een bloemlezing uit zijn
Nederduytschepoëmata, Amsterdam 1993
Hof, WJ. op 't, Het Nederlands gereformeerd Piëtisme en de Nadere Reformatie in relatie tot de (beeld)
cultuur in de zeventiende eeuw, in: Documentatieblad Nadere Reformatie, 28 (2004), p. 2-33
Hof, WJ. op 't, Hieronvmus Honerbringa (?-1625): meer nadere reformator dan gereformeerd piëtist, in:
Documentatieblad Nadere Reformatie, 28 (2004), p. 103-134
Hof, WJ. op 't, Het gereformeerd PiëtismeHouten 2005
Hof, WJ. op 't, Nadere Reformatie. Godzaligheid boven geleerdheid, in: A. de Muynck en B. Kalkman
(eds.), Perspectief op leren. Verkenningen naar onderwijs en leren vanuit de christelijke traditie,
Gouda 2005, p. 81-95
Hof, WJ. op 't, De religieuze leescultuur in het Nederlands gereformeerd piëtisme tijdens de zeventiende
en achttiende eeuw, in: Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis, 9 (2006), p. 44-53
Hof, WJ. op 't, Willem Teellinck. Leven, geschriften en invloed, Kampen 2008
Hof, WJ. op 't, Zeeland en de Nadere Reformatie, in: Documentatieblad Nadere Reformatie, 32 (2008),
p. 4-55
Spijker, W van 't e.a., Het puritanisme. Geschiedenis, theologie en invloed, Zoetermeer 2001
Uil, H., De Nadere Reformatie en het onderwijs in Zeeland in de zeventiende eeuw, in: Documentatieblad
Nadere Reformatie, 25 (2001), p. 1-18
Uil, H., Redres ende reformatie. Magistraat en kerkenraad in Zierikzee en het openbare leven, 1576-1672,
in: Documentatieblad Nadere Reformatie, 32 (2008), p. 56-79
40