De lange rode wimpel aan de grote mast van het schip op de tweede rij rechts (pi. IV) vertoont een combinatie van twee emblemen: een schuinkruis waarvan de armen zijn omsloten door de krullen van een gestileerd vuurijzer (afb. 5). Het schuinkruis was oorspronkelijk een embleem dat de hertogen naast hun wapenschild voerden. Dit was het attribuut, waaraan men Sint Andries (Andreas), de patroonheilige van Bourgondië, kon herkennen. Het vuurijzer was ontleend aan de keten Van de door hertog Filips de Goede gestichte Gulden-Vliesorde (afb. 6).14 In het midden van het paneel prijken achter op het al genoemde grote schip twee grote banieren, die als het ware een blikvanger vormen. De gele banier vooraan waarin een zwarte adelaar met twee koppen prijkt, wordt ook de dubbele adelaar genoemd (afb. 7). Hij symboliseert de keizerlijke macht. Het dundoek kan tevens gezien worden als een aanduiding van het Heilige Roomse (Romeinse) keizerrijk zonder meer. Daarom heet het wapendier de rijksadelaar. Het rijk strekte zich overigens uit over het tegenwoordige België, Duitsland, Nederland, Tsjechië, Zwitserland en delen van Frankrijk, Italië en Polen. De adelaar heeft net als het kruis een geschiedenis die teruggaat naar de tijd vóór het ontstaan van de heraldiek. Pas in 1433 werd het wapen, bestaande uit een gouden schild met de tweekoppige zwarte adelaar officieel het keizerlijke wapen. Maximiliaan I erkende toen hij in 1508 de keizerstitel aangenomen had, dat de dubbele zwarte adelaar in een gouden schild tevens het rijkswapen was. In feite is dat al sinds de Middeleeuwen officieus het geval geweest. Filips de Schone die van 1494 tot 1506 regeerde, was keizer noch rooms- koning. De kunstenaar moet zich met de adelaarsbanier hebben vergist, tenzij hij misschien een bedoeling heeft gehad die wij niet kennen. Zuiver formeel gezien zou de banier in de Nederlanden pas vanaf 1520, toen Karei keizer werd, thuis hebben gehoord.15 Achter de Roomse rijksbanier is een in vele vakken samengestelde banier zichtbaar die overeenkomt met het gezamenlijke wapen van Ferdinand van Aragon en Isabella (Elisabeth) van Castilië, de zogenaamde 'Katholieke' koningen (afb. 8). Dezelfde banier prijkt ook op het voorschip van de grote driemaster op de tweede rij rechts in het paneel (afb. 8a, zie ook 12a). Hun dochter Johanna voerde als wapen dat van haar ouders in de (heraldisch) gezien linkerhelft van haar schild en sinds haar huwelijk dat van haar man in de andere helft. Zij werd echter wegens een zenuwziekte onbekwaam om te regeren. Er kwam in Spanje onder andere op munten een nog ingewikkelder wapen in gebruik dat zij deelde met haar kleinzoon Karei, die in feite haar landen regeerde.16 Zuiver formeel gezien zou er dus een andere banier op het schilderij moeten prijken. De banier van de Katholieke Koningen bleef nog lang officieus in gebruik als Spaanse landsvlag. De twee genoemde banieren leveren naast mogelijkheden dus ook problemen voor de datering op. In een volgende paragraaf zal hierop worden teruggekomen. 10 Afb. 5 Wimpel met het Bourgondische kruis en het vuurijzer van het Gulden Vlies. Afb. 6 Reconstructie van het Bourgondische embleem. Afb. 7 Banier van het Heilige Roomse Rijk. Afb. 8 en 8a Banier van de Spaanse koninkrijken. Afb. 9 Banier van het hertogdom Bretagne. Afb. 10 Witte banier met zwarte baan, mogelijk van de stad Delft. Afb. 11 Wimpel met afbeelding van Sint Levinus of Lieven, patroonheilige van Zierikzee. Afb. 12 Twee rode banieren (stad Zierikzee). Afb. 13 Wapen van de stad Zierikzee met schildhouders en twee rode vlaggen, ca. 1800. Afb. 14 Banier met mastbekroning in de vorm van een kruis binnen een ruit (Zierikzee). Afb. 15 Wimpel met tweemaal de letter Z (afkorting voor de naam Zierikzee). Afb. 16 Stads (gemeente) wapen van Zierikzee, 1817.

Tijdschriftenbank Zeeland

Kroniek van het Land van de Zeemeermin | 2012 | | pagina 12