'DE JAMMERLIJCK GESLAGEN VISSCHERIE'1
De ondergang van de Zierikzeese vissersvloot in de Eerste Engelse Oorlog
door dr. Adri P. van Vliet
Inleiding
In 1648 sloten de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en Spanje de Vrede
van Munster, waardoor er een einde kwam aan de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).
Op zee braken enkele jaren van rust aan. Maar een nieuw conflict met Engeland
ontkiemde. In 1652 brak tamelijk onverwachts een oorlog uit tussen de Republiek
en Engeland. Zierikzee werd in deze oorlog zwaar getroffen. In juli 1653 werden
maar liefst 49 Zierikzeese vissersschepen door Engelse oorlogsschepen veroverd.
In dit artikel komen allereerst de oorzaken die uiteindelijk leidden tot het uitbreken
van de Eerste Engelse Oorlog (1652-1654) aan de orde. Daarna wordt stilgestaan
bij het verloop van deze oorlog en dieper ingegaan op de zichtbare gevolgen die
de oorlog op zee had voor de inwoners van Schouwen-Duiveland, met name voor
die van Zierikzee. Het artikel wordt afgesloten met de interventie van de overheid
waardoor het Zierikzeese vissersbedrijf zich weer enigszins kon herstellen.
Het conflict met Engeland
De hoofdoorzaak van het conflict dat zich tussen Engeland en de Republiek
ontwikkelde, lag in de toenemende handelsconcurrentie tussen beide landen.
Met de uitvaardiging van -de Akte van Navigatie op 9 oktober 1651 trachtte
Engeland zijn handelsbelangen te beschermen tegen de moordende Nederlandse
concurrentie. Europese producten mochten voortaan alleen door Engelse schepen
of door schepen uit het land van herkomst naar Engeland worden vervoerd.
De aanval op het Nederlandse vervoersmonopolie werd ingezet. Gelijktijdig claimde
Engeland het recht op de soevereiniteit over het zijn omringende zeegebied, het
zogenaamde 'mare clausum'. Bovendien konden Nederlandse schepen in verband
met het transport van contrabande (goederen bestemd voor de vijand) worden
aangehouden en indien zij dit soort goederen aan boord hadden, mochten schip en
lading worden geconfisqueerd.
Daarnaast speelden allerlei andere ondergeschikte zaken ook een rol die uiteindelijk
ertoe leidden dat de Engelse opinie zich steeds meer tegen de Nederlanders keerde.
Zo toonde de Republiek zich ondankbaar ten aanzien van de Engelse steun
gedurende de opstand tegen Spanje. Het was de Republiek die de koningsgezinden
tijdens de Engelse Burgeroorlog steunde in plaats van de aanhangers van Cromwell.
De bestuurders van de Republiek weigerden in te gaan op het Engelse verzoek
om te komen tot een unie tussen beide landen. Het waren Nederlandse kapiteins
die weigerden in de Narrow Seas hun vlag voor Engelse schepen te strijken en
daarmee de Engelse soevereiniteit over de zeeën rond Engeland ontkenden. En
het waren Zeeuwse en Hollandse vissers die de zeeën rond Engeland en Schotland
leegvisten.
Een speciale delegatie, bestaande uit de oud-raadpensionaris en Zeeuw Jacob
Cats, de Zeeuwse vertegenwoordiger Paulus van der Perre en de Hollandse
gedeputeerde Gerard Schaap, vertrok naar Londen om een oplossing te zoeken
voor de bovengenoemde geschilpunten. Maandenlange onderhandelingen volgden.
21