■■I
33
FRANgOIS P.J. WAS, DE IDEALISTISCHE PLATTELANDSHEEL-
EN VROEDMEESTERTE OOSTERLAND (ZLD) IN DE
NEGENTIENDE EEUW
door Hugo Doeleman Hzn
Dokter Was was mijn betovergrootvader en
woonde eind negentiende eeuw met zijn
tweede vrouw en zijn ongehuwde dochter
Amalie in de Kerkstraat, nu nummer 23, in
Oosterland. Hij en zijn vrouw overleden
kort na elkaar in 1900. Na het overlijden
van Amalie Was in 1932 werd het huis
verkocht, afgebroken en herbouwd in
enigszins oude stijl. Niets zichtbaars
herinnert ons aan deze idealistische heel-
en vroedmeester. Een talrijk nageslacht
leeft in Nederland en Amerika. Vlak voor
zijn overlijden zette Francois Was zijn
gedachten over opvoeding en gezondheid
op papier. Het artikel kreeg de titel mee
'Rozen van dit leven en doornen van ons ik'.
De lezer moet zich wel even verplaatsen in
de tijd om dit proza goed te begrijpen. Zijn
aan het papier toevertrouwde filosofische
gedachten zijn ook vandaag de dag lezenswaardig én nog steeds geldig.
Het is interessant om meer te weten over deze dokter Was en de familie waaruit hij
afkomstig is. Daarom laat ik het ingekorte verhaal dat hij eind negentiende eeuw
schreef, voorafgaan door een stukje geschiedenis over het welgestelde geslacht Was1
en enkele verwanten.
Francois Pieter Jacobus Was werd geboren in Sint-Maartensdijk op 3 januari 1826 als
zoon van Willem Was (1788-1860) en Wilhelmina Wouterina van As (1791-1869). Zijn
vader was daar notaris. Leden van de familie Was behoorden tot de notabelen op het
eiland Tholen. Francois was een kleinzoon van Johannes Was (1753-1815), chirurgijn,
die gehuwd was met Johanna Blom (1760-1799) uit Oosterland. Deze Johannes was
niet onbemiddeld. Hij zou volgens overlevering een erfenis hebben ontvangen uit de
nalatenschap van Salomon Duplessis2 (1705-1785).
In het familieboek 'Was' staat de volgende passage:
Toen Johannes Was de markt te Stavenisse bezocht in 1805 of 1806, werd hij door een
vrouw uit Bergen op Zoom, die een kraam had op de markt, in kennis gesteld van het
overlijden van Salomon Duplessis te Amsterdam en dat hij en de familie Zegers de enige
erfgenamen waren. Verder zegt de overlevering dat deze erfenis 90 000 gulden bedroeg en
geïnd was door de rechtmatige erfgenamen, maar dat, met medeweten van notaris Tenay
te Amsterdam bewijzen van werkelijk boedelbezit in West-Indië waren vernietigd, anders
zou de boedel veel groter zijn geweest. Willem Was (zoon van Johannes) probeerde
later het volledige bedrag van notaris Tenay te verkrijgen. Maar men hoorde toen dat de
erfenis door de notaris was aangenomen 'onder privilege'.
Dokter F.PJ. Was
