Brijdorpe in de late middeleeuwen
De geschiedenis van een stad in Zeeland die nooit tot ontwikkeling is
gekomen
door Emma de Boo van Uijen
De middeleeuwen zijn een vaak vergeten periode, te kort genoeg geleden om voor
veel archeologen interessant te zijn. Ze zijn zogenaamd te saai voor geschiedenis
lessen op de middelbare scholen, waar deze periode wordt afgeschilderd als
een donkere tijd van stilstand, zonder enige veranderingen. Dit is een groot
misverstand, want het is juist de periode waarin de basis voor onze huidige
samenleving is gelegd. Het poldermodel ontstaat, de eerste waterschappen worden
opgericht en de basis voor de latere Republiek der Nederlanden wordt gelegd.
Ook ontstaan de meeste steden in de late middeleeuwen. In deze periode (1000-
l ,00) verandert er veel en aan het einde ervan zijn de meeste hedendaagse steden
gevormd. Over de ontwikkeling van deze steden bestaat nog veel onduidelijkheid.
Wat bepaalt dat een woongemeenschap een stad kan worden? Zijn er eigenschappen
die een gunstige werking hebben bij de groei tot een stad? En wanneer is iets een
stad? Allemaal vragen die aan bod zullen komen. Uiteraard zijn er ook vele dorpjes
die er niet in zijn geslaagd zich tot stad te ontwikkelen. Door betere bestudering
en te achterhalen wanneer en waarom de groei tot stad stagneerde, kan er meer
duidelijkheid komen over de ontwikkeling van steden in Zeeland.
Een van die dorpjes die het niet heeft gehaald is een klein gehucht gelegen op het
Zeeuwse eiland Schouwen-Duiveland. De titel 'dorp' is zelfs te veel voor deze Vlek
langs de weg'1 die Brijdorpe heet (in de volksmond Briepe): het staat niet eens meer
aangegeven op de verkeersbordjes. Het groepje huizen verraadt niets over zijn
turbulente verleden en is snel gepasseerd en vergeten door de vele vakantiegangers
die er s zomers bijna dagelijks doorheen rijden. Sommige fietsers stoppen voor een
korte pauze bij de picknicktafel en heel af toe betreden ze ook het eeuwenoude
kerkhof, het enige bewijs van de ouderdom van deze plek.
Er zijn echter enige aanwijzingen dat dit dorpje ooit het stadsrecht zou verwerven,
maar volgens de vertellingen is het daar nooit van gekomen. Graaf Floris V (1254-
1296) had het plan om het tot een koopstad te maken. Daarom kocht hij in 1288
van Jan I, hertog van Lotharingen, voor deze plaats vrijdom van alle tollen. De graaf
komt te overlijden en men verneemt niets meer van het plan. Brouwershaven groeit
en Brijdorpe verdwijnt langzaam naar de achtergrond.
Om een duidelijker beeld te krijgen van de ontwikkeling van het dorp en de reden
dat het stadsrecht eerst wel en later toch niet is verleend, is er een aantal punten
dat onderzocht wordt. De aanwezigheid van bepaalde diensten en voorzieningen
zegt veel over de positie die het dorp innam in het gebied. Voor Brijdorpe zijn
er aanwijzingen voor een haven en een burcht. Een vliedberg, een kunstmatig
opgeworpen heuvel waarop vaak een motte2 werd gebouwd, is er zeker wel
geweest. Hoe en in welke mate bovenstaande factoren hebben meegespeeld in de
ontwikkeling van het dorp, zal nieuw licht kunnen werpen op de ontwikkeling van
steden in het algemeen.
7
