Waar kwamen ze vandaan?
Uitgaande van de verschillende bronnen (gemeente, notariaat, kerk) kunnen we
vaststellen dat er in de loop van de eeuwen joodse inwoners hebben geleefd in
Brouwershaven, Bruinisse, Burghsluis, Haamstede, Nieuwerkerk, Renesse en - het
merendeel - in Zierikzee. Het noemen van aantallen is om eerder genoemde
redenen vrij riskant. De historische gegevens uit onder meer het jaarlijks Verslag van
den toestand der gemeente Zierikzee, aanwezig vanaf 1851, zijn niet altijd accuraat. Een
van de oorzaken daarvan is de 'bewegelijkheid' van de joodse bevolking.
Na het verkrijgen van burgerrechten op 2 september 1796 kwamen de eerder
gemelde vestigingsbeperkingen te vervallen en konden joden zich in theorie vrij
vestigen in heel de toenmalige Bataafse Republiek.
Dikwijls waren het joodse kooplieden die enige tijd op het eiland verbleven.
Seizoensarbeid bij slagers kwam ook vaak voor en in het onderwijs was eveneens
een groot verloop. Leraren vertrokken regelmatig al na een of twee jaar. Josef de
Bruin, de enige leraar in Zierikzee die de titel van rabbi had, hield het nog het
langst vol; vijf jaar, van 1875 tot 1880.
Baseren we ons op de gegevens van de burgerlijke stand, dan kan, voor de periode
van rond 1780 tot en met 1942, uitgegaan worden van een totaal van ruim 620
joodse bewoners op het eiland. Wel met een zeker voorbehoud voor de periode
vóór 1811. Dat lijkt veel, maar het betekent dat er in het midden van de negentiende
eeuw, de hoogtijdagen van de joodse gemeenschap op het eiland Schouwen-
Duiveland, hier maximaal tachtig joden hebben gewoond, op een totale bevolking
van ruim twintigduizend personen. Dat is 0,4 procent van het totaal. Van de joodse
bewoners die zich in de periode van 1780 tot en met 1942 op Schouwen-Duiveland
vestigden, waren de meeste Asjkenaziem: joden oorspronkelijk afkomstig uit Midden-
en Oost-Europa. Sefardiem, joden oorspronkelijk afkomstig van het Iberisch schier
eiland, hebben zich niet voor een langere tijd op Schouwen-Duiveland gevestigd.
10
De bekende familie Frenk verbleef al heel lang in Zierikzee; hier is A.S. Frenk afgebeeld in de
Sint Domusstraat voor zijn slagerswinkel, omstreeks 1930 (gasd zze 0635)
