Belgische vluchtelingen
Begin oktober 1914 opende het Duitse leger de aanval op de stelling Antwerpen,
waarop het Belgische leger zich had teruggetrokken. Het gebulder van het zware
Duitse geschut was op Schouwen-Duiveland te horen en de branden bij de
Antwerpse dokken waren vanaf de Nieuwe Haven in Zierikzee te zien. Na de val
van Antwerpen werd het zuiden van Nederland overspoeld door honderdduizenden
Belgische vluchtelingen, die een veilig heenkomen zochten in het noorden. Alleen
al in Zeeuws-Vlaanderen passeerden 450 000 Belgen de grens. Velen lieten zich met
schepen over de Westerschelde zetten en kwamen verspreid over Nederland terecht.
Zo arriveerden per schip in korte tijd tweeduizend Belgische vluchtelingen in
Zierikzee. De Belgen werden opgevangen in de Concertzaal, waar hospitaalsoldaten
hen hielpen met de bagage." Een afgeschermd deel van de Concertzaal hadden de
hospitaalsoldaten ingericht als eerste hulppost.
Zierikzee had nauwelijks de tijd gehad om zich voor te bereiden op de komst van
zoveel vluchtelingen. In de Concertzaal werden noodbedden geplaatst, maar dat
was slechts voor de eerste opvang. Zierikzeeënaars gaven massaal blijk van naasten
liefde door grote aantallen Belgische vluchtelingen in huis op te nemen. Bij dokter
Van der Hoeven verbleven liefst twaalf Belgen. Tegelijkertijd vormde de aanwezigheid
van zoveel vluchtelingen een mogelijk gevaar voor de volksgezondheid. Daarom
werden in de Nieuwe Kerk 488 Belgische vluchtelingen, het hele garnizoen en bur
gers die dat wensten tegen de pokken ingeënt. Niemand van de ruim achthonderd
gevaccineerden bleek uiteindelijk besmet. Volgens Van der Hoeven hadden enkele
militairen op grond van hun religieuze overtuiging last van gewetensbezwaar tegen
de inenting, 'maar een gemoedelijk woord van den Commandant, die met officieren
voorging en misschien ook het 5-tal sigaren per man die zijn arm beschikbaar
stelde, deden wonderen, ik geloof niet dat er één achterbleef.9 De meeste Belgische
vluchtelingen keerden in december 1914 en januari 1915 terug naar hun vaderland,
dat inmiddels grotendeels bezet was door de Duitsers. In het voorjaar van 1915 arri
veerde een vloot van 72 Vlaamse vissersschepen uit Heist en Zeebmgge in Zierikzee
en Brouwershaven. De vissers en hun families bleven wel tot het eind van de
oorlog in Zierikzee.
Verveling en vermaak
In augustus 1914 was de algemene verwachting dat de Grote Oorlog hoogstens
enkele maanden zou duren. Ook de Nederlandse legerleiding had in haar plannen
geen rekening gehouden met een jarenlange mobilisatie en alle maatschappelijke
gevolgen vandien. Zij erkende wel in een vroeg stadium dat verveling een van de
grootste bedreigingen voor het moreel van de soldaten was. Al in september 1914
werd de centrale commissie voor ontwikkeling en ontspanning voor gemobiliseerde
militairen opgericht. De commissie zette zich jarenlang in voor leeszalen, cursus
sen, muziek-, en toneeluitvoeringen en sportwedstrijden voor de gemobiliseerde
militairen.10 Daarnaast bekommerden veel particuliere organisaties zich om het lot
van de gemobiliseerde militairen.
In een stadje als Zierikzee was verveling misschien wel de grootste vijand van de
soldaten. Vooral in de lange wintermaanden bestond het gevaar dat groepjes soldaten
's avonds doelloos over straat slenterden of naar de drank grepen. Een plaatselijk
comité voor 'ontwikkeling en ontspanning van gemobiliseerden' organiseerde
daarom van alles om de militairen te vermaken. In het Huis van Nassau, de
Concertzaal en Hotel Juliana werden lezingen en toneelopvoeringen gehouden.
42