ZlERIKZEE ONTGROEID
De Insulaire Hypotheekbank, 1905-1943
door Jop G. Steenhof de Jong
'Te Zierikzee duiken de plannen tot oprichten eener insulaire bank voor Schouwen
en Duiveland, onder directie van den heer van Buuren, burgemeester van
Brouwershaven, weer op.' Met dit zinnetje in de Middelburgsche Courant van 21
januari 1905 werd de wereld ervan in kennis gesteld dat er op het eiland een
hypotheekbank in oprichting was. Een bank die zich in twintig jaar tijd zou ont
wikkelen tot een middelgrote Nederlandse kredietinstelling, maar die in de crisisjaren
slechts op het nippertje van het faillissement kon worden gered.
Wat is een hypotheekbank
Een hypotheekbank is een instelling die door de uitgifte van obligaties, in deze
bedrijfstak pandbrieven genaamd, geld leent en dat geld weer uitleent als hypo
thecaire lening, met onroerend goed als onderpand. Het verschijnsel hypotheek
bank was in 1905 voor Nederland nog betrekkelijk nieuw. In 1861 werd de eerste
Nederlandse hypotheekbank opgericht. Hypothecaire leningen werden destijds
meestal afgesloten tussen particulieren onderling, vaak familieleden, waarbij de
notaris een bemiddelende rol vervulde. Voor de geldverstrekkers had een hypotheek
bank het voordeel dat ook kleine bedragen belegd konden worden en dat het risico
over meerdere onderpanden werd gespreid. Voor de geldleners was de route via
een hypotheekbank toegankelijker dan via een particulier.
In 1889 waren er elf hypotheekbanken in ons land, in 1897 drieëntwintig, en in
1905 al vijftig. Ze waren vooral regionaal werkzaam en zonder uitzondering
profitabel, het kwam namelijk maar zelden voor dat een debiteur zijn rente en
aflossing niet kon betalen; wanneer de bankdirecteur zijn werk goed had gedaan,
was de waarde van het onderpand groter dan de schuld. Het beleggend publiek
zag de hypotheekbanken als even solide als de Nederlandse staat, wat blijkt
uit het feit dat de rente vergelijkbaar was met die van staatsleningen. Ook het
beleggen in aandelen van de bank zelf bleek aantrekkelijk: er werden forse
dividenden uitgekeerd. Veel notarissen die hun bemiddeling (en hun provisie) door
de nieuwe instellingen zagen afgepakt, speelden een voortrekkersrol bij het
oprichten van nieuwe hypotheekbanken. Er was betrekkelijk weinig startkapitaal
voor nodig.
'Het publiek zal tussen ons rechten'
De oprichting van de nieuwe bank is waarschijnlijk het initiatief van de Zierikzeese
advocaat en lid van Provinciale Staten (en later burgemeester) mr. A.J.F. Fokker van
Crayesteyn van Rengerskerke. Als eerste stap moest hij werkkapitaal verzamelen.
Daarvoor werden 250 aandelen uitgegeven van 1000 gulden, waarvan overigens
maar 10 procent gestort behoefde te worden. Van de eerste 79 aandeelhouders
woonde 46 procent op Schouwen-Duiveland, 13 procent elders in Zeeland en nog
eens 14 procent op Goeree-Overflakkee. Onder hen waren negen notarissen en
zeven burgemeesters. De bank kreeg de naam Insulaire Hypotheekbank nv 1 met
Zierikzee als hoofdzetel. De naam Zeeuwse Hypotheekbank kon men niet gebruiken
47
