in zijn turbulente leven zijn pad kruisten. Het begon met een strijd om de hand van
een edel vrouw.
Zijn eerste rivaal
Huwelijken waren in de middeleeuwen niet het gevolg van een opgebloeide liefde
tussen een man en een vrouw. Ze werden voorbereid en gesloten door de familie
om economische of politieke redenen. Of eigenlijk zijn dat te moderne begrippen
en moeten we meer denken aan dynastieke belangen. Als het huwelijk eenmaal
gesloten was, hoorde vervolgens de wederzijdse liefde op te bloeien. Huwelijk was
geen gevolg van liefde, maar liefde was een gevolg van het huwelijk.
Het tekent het karakter van onze Jan van Renesse dat hij in de strijd om de hand
van zijn geliefde de zoon van de Zeeuwse edelman Nicolaas van Kats tegenover
zich vond. Deze was de machtigste man in het graafschap Holland door een goede,
zeg maar uitstekende relatie met de Hollandse graaf. Vermoedelijk werd zijn thuis
basis Kats in Zeeland toen al door overstroming bedreigd. Hij probeerde zo veel
mogelijk bezittingen te verwerven in het hart van Zuid-Holland.
Op 3 mei 1280 beleende graaf Floris V van Holland hem met de heerlijkheid
Schoonhoven, waarvan hij het vruchtgebruik had afgekocht van Asekin, vrouwe
van Schoonhoven. Een jaar later volgt de verwerving van het nabijgelegen Cabauw
in de Lopikerwaard. Na de val van Herman van Woerden gaf de graaf Bodegraven
in pand aan zijn gunsteling Nicolaas van Kats.
Hazerswoude, Rijnsaterwoude, Waddinxveen, Warmond en Nieuwkoop, een reeks
plaatsnamen in het gebied ten zuiden van de Oude Rijn. Daar lag dus het hart van
zijn kleine rijk met 'sine woninghe te Rinenborch', een kasteel aan de Rijn tegenover
Koudekerke.
Als je op de kaart een rechte lijn trekt van Hazerswoude naar Schoonhoven, vind je
op het midden van die lijn de oude stad Gouda. Deze was het bezit van de familie
Van der Goude, maar de laatste mannelijke telg Dirk van der Goude was overleden.
Zijn minderjarige dochter Sofie was de enige erfgename. Het zal geen verwondering
wekken dat Nicolaas van Kats ook daar een begerig oog op liet vallen. Het lot scheen
hem gunstig gezind. Eens zou Sofie van der Goude of Gouwe als vrouwe van Gouda
dit bezit mogen besturen, maar vooreerst was ze daar nog te jong voor. Ze had een
voogd nodig en dat was een taak waar Nicolaas van Kats zich graag voor aanmeldde.
Hij liet zich door graaf Floris benoemen tot voogd over het kleine meisje en beheerde
dus de erfenis voor de kleine Sofie. Zijn plan was haar te laten trouwen met zijn zoon.
Maar toen ging het mis. Het meisje koos voor Jan van Renesse, toen een vurige
jongeling, en trouwde met hem in 1282. Hun huwelijk werd uiteraard door de voogd
betwist. Ze was een begerenswaardige erfdochter. Hij ging procederen en protesteren
tot aan het hoogste gezag, maar het hielp hem niet. In een verzameling kerkelijke
uitspraken die in Utrecht wordt bewaard, bevindt zich een pauselijke bul van 18 juli
1285. Daarin bepaalde paus Honorius IV dat de edelman Jan van Renesse wettig
gehuwd mocht blijven met zijn geliefde gade Sofia van Gouda, hoewel de laatste bij
Nicolaas van Kats was opgevoed en voor een van diens zoons was bestemd.
Deze overwinning van de jonge Jan van Renesse op het slagveld van de liefde
dankte hij waarschijnlijk mede aan de invloed van zijn vader. Op 15 augustus 1282
verkreeg deze voor 'den trouwen dienst die ons dicken gedient heeft Jan van
Renisse' tolvrijheid voor Gouda ter wille van zijn zoon die de erfdochter van Gouda
had getrouwd. Op 23 februari 1289 gaf Sophie het vruchtgebruik over Gouda aan
haar man Jan van Renesse.
11
