T?
C j>i jr*>
Hanze
-
-' T5ïïi,-:..__
V4
voor hem en zijn goederen tijdens zijn reis. In de middeleeuwen waren dit soort
orivileees belangrijk. Deze bron duidde er dan ook op dat kooplieden uit Hambu g
m^ regelmaat Zierikzee aandeden. Anders was er geen reden voor een dergelijk
vrijgeleide geweest. Het is interessant dat in de oorkonde specifiek wordt vermeld
dat niet alleen kooplieden uit Hamburg een vrijgeleide zouden ontvangen, maar
dat iedereen die over de Elbe naar Zierikzee zou komen van het vrijgeleide gebruik
kon maken. Dit had verstrekkende gevolgen voor de betekenis van de °orko^ n
Hamburg was als Hanzestad belangrijk: het werd
van de Hanze Daarnaast had de stad een verdrag met Lubeck gesloten. Goecl(^"
Trden rntfit Oostzee via de Trave naar Lübeck gebracht, vandaar over land
naar de Elbe vervoerd om zo via Hamburg verder te worden doorgevoeld. Dit
venjrag word, weieens als he. begin van de Hanze gezien. He. was
lastig en gevaarlijk om rond Denemarken te varen, waardoor de twee steden p
deze manier controle hadden over de handel tussen de Oostzee en de Atlantische
oceaan. Een vrijgeleide voor al het verkeer over de Elbe had hierdoor betrekki g
Hetvalt'idet^ meef precies nate ^°arHioe Zierikzee zün ee,s.e handels,ela.ies nse. de
Oostzee heeft opgebouwd. Op basis van wat er aan bronmateriaal is overgebleven
S ha desondanks mogelijk om een waarschijnlijk scenario te reconsimeren. Tav
de Vlaamse lakenhandelaren gebruikmaak,en van Zeeuwse havens en tae, de
handel steeds meer aan Zeeuwse handelaren werd uitbesteed, zaten de Duitse s
ooflt s^ln het noorden van Duitsland waren zij in de loop van de tiende
en elHe eeuw tegen een probleem aangelopen. Handel betekende dat kostbare
soederen moesten worden getransporteerd. Hier waren risico s aan verbonden,
feker omdat een handelaar buiten zijn eigen stad juridisch in sommige gevallen
geen poot had om op ,e s,aan. Hij kon op verkillende manreren idachten ,ch
m beschermen als hij in het buitenland was. Een manier was om bij zijn landsheer
privileges te vergaren en bijvoorbeeld vast te laten leggen dat hij niet zomaar voor
een v^emde rechter mocht worden gedaagd. Zierikzee had zoals we hebben
gezien al een dergelijk voorrecht. Dit zal vooral voor de handel binnen Holland
en Zeeland hebben geholpen, voor het buitenland moest er weer met lokale
machthebbers worden onderhandeld. De Duitse steden hadden wel een duidelijke
heer, de Duitse keizer, maar helaas was hij niet bij machte om deze beschermende
rol op zich te nemen. In plaats daarvan besloten de Duitse handelaren als groep
op te treden. Simpel gezegd kwam het erop neer dat verschillende Duitse steden
privileges begonnen te vergaren die bestemd waren voor de Duitse kooplieden.
Iedereen die zichzelf als Duitse koopman kon voordoen, kon aanspraak maken op
deze voorrechten, zonder dat de stad waar de koopman vandaan kwam zelf een
dergelijk privilege hoefde te hebben. De bescherming kwam vanuit de groep, ze
stonden voor elkaar garant en zorgden dat ze in eikaars steden welkom waren voor
zaken. Deel zijn van de Hanze betekende dat je bij deze groep hoorde en dat je van
hun voorrechten gebruik kon maken. Er waren wel enkele voorwaarden voor dit
lidmaatschap. Je moest uit het Duitse Rijk komen en dus onder de jurisdictie van de
keizer vallen. Vanuit praktisch oogpunt was het ook belangrijk om het Nederduits
machtig te zijn, het was makkelijker zakendoen met mensen die je kon verstaan.
Zierikzee voldeed aan beide voorwaarden, het lag binnen het Heilige Roomse Rijk,
aangezien de Hollandse graaf een leenman van de keizer was en er werd een taal
gesproken die verstaanbaar was voor de handelaren van de Oostzee.
Waarschijnlijk kwamen Zierikzee en de Hanze elkaar tegen toen de Hanzekooplieden
zich ook met de handel tussen Vlaanderen en Engeland gingen bemoeien. Hierdoor
konden er contacten ontstaan tussen Zierikzeese kooplieden en Hanzeaten zonder
dat de Zierikzeeënaars hiervoor ver van huis hoefden te gaan. Wellicht waren zij in
eerste instantie vooral makelaars die de Hanzeaten op lokaal niveau hielpen met
hun zaken. Door dit zakelijke contact zaten zij opeens in het Hanzenetwerk met
alle voordelen van dien. Zo konden zij kennis opdoen over de andere uithoeken
van het Hanzenetwerk.
Een van die uithoeken was cle haringmarkt op Schonen. In wat nu Zuid-Zweden is,
zwom elk jaar zoveel haring langs, dat de schepen erop vastliepen. Half Denemarken
trok elk jaar naar Schonen om daar haring te vangen en te verkopen. Door de haring
te pekelen kon de haringmarkt van Schonen heel West-Europa van vis voorzien. De
Deense koning reguleerde de haringvangst bij Schonen sterk. Dit deed hij omdat
hij haringhandel wilde belasten. Dat was echter alleen mogelijk als de haring aan
land werd gebracht. Er ontstond hierdoor een systeem waarbij de Denen visten en
hun vangst aan land brachten. Op het strand was het de buitenlandse kooplieden
toegestaan de haring te kopen en te verwerken. Op deze manier was de Deense
koning in staat de handel te belasten. Ook de Hanze had baat bij deze gang van
zaken omdat deze werkwijze het mogelijk maakte de productie te reguleren en
een hoge kwaliteit te garanderen. Die hoge kwaliteit zorgde ervoor dat haring
uit Schonen een goede naam had en een aantal steden in hun wetgeving zelfs
onderscheid maakte tussen Schoonse haring en haring van elders.
Een Zierikzeeënaar met connecties binnen de Hanze kon ook op deze markt
opereren. Doordat hij zich als Hanzeaat kon voordoen, werd hij beschermd door
alle privileges die de Hanze in deze markt had vergaard. De kwaliteit van het
product en de behoefte aan vis in een christelijke samenleving zorgden voor een
gegarandeerde afzetmarkt en dus een zekere winst. Dit alles maakte de vaart naar
Schonen aantrekkelijk voor de Zierikzeeënaars. Het eerste bewijs dat haring uit
Schonen ook daadwerkelijk naar Zierikzee werd gebracht, is een oorkonde van
het stadsbestuur uit 1368. Hierin werd een extra belasting op haring uit Schonen
21
Legenda
0 £-m«. Mfl rm Tft erot« \ixaAfixyt»tta
0 HuuHtid
- pcb—fwwt) rpus»
Hom burg
^Jjg' OLÜ..W»
H^t"f.Vafn*^T °Tf? tTf^ Tl"-O,
l-- KnuSenë1
Kaart van Hanzesteden en handelsroutes
20
