£55*222
a 'He-Hik r>c n H Hartman van de Waalse gemeente in Zierikzee moet hebben
onduidelijk. Os N ^Hartman s iidmatenboek van de Evangelisch
kwam Albertus Willem in 1824 voor
I is*8) qic hiar echtgenoot Albertus Willem van der Halen Ct Veldliausen in
apn hlr 1 Ï4T overlX °n hun toevluchtsoord. Een paar maanden voor het
geval niet.
zesekïïï mn vw,
SC HOUWEN-DUIVELAND 1850-1965
door dr. Jan Zwemer
Inleiding
In dit korte overzicht van de economische geschiedenis van Schouwen-Duiveland
tussen 1850, een jaar van politieke hervormingen, en 1965 toen aan de eilandstatus
een eind kwam, speelt op de achtergrond de vraag mee naar de factoren die
bloei dan wel stagnatie bepaalden. In eerste instantie behandel ik platteland en
Zierikzee apart; naarmate de twintigste eeuw vordert, bespreek ik stad en land
minder gescheiden. De aanvankelijk nog duchtig aanwezige tegenstelling tussen
stad en land werd vanaf 1850, toen een erg decentraal ingericht politiek stelsel werd
geïntroduceerd, allengs minder sterk aangevoeld. Uiteraard kwam dat ook door de
welvaartstoename die op het platteland relatief groter was, zoals we zullen zien.
Vanouds werd Schouwen-Duiveland gedomineerd door bestuurscentaim Zierikzee.
Wel had Duiveland iets minder met de stad te maken omdat de besturen van de
polders ter plekke zetelden en ze niet, zoals in de grote polder Schouwen, altijd een
deel Zierikzeese heren in het bestuur hadden. Ook in het westen van het eiland,
met zijn 'duunboertjes' die niet veel geld achter de hand hadden en eenvoudig
leefden, moet er minder contact geweest zijn met Zierikzee. Dat gold al helemaal
voor Bruinisse, dat zijn contacten vooral over water had, terwijl Brouwershaven, als
enige andere stad een oude concurrent van Zierikzee, zich steeds wat achtergesteld
voelde.
Zierikzee in de jaren 1850 en 1860
De situatie in Zierikzee was rond 1850 niet gunstig. De Zierikzeesche Nieuwsbode
dreef herhaaldelijk de spot met de verarming van de hogere standen, de adel en
de hogere burgerij, waaruit in de late jaren veertig al tientallen waren geëmigreerd.
De overgeblevenen waren deels verarmd, maar wilden koste wat kost hun stand
ophouden. Zo plaatste de redactie het bericht; 'Uitgevonden door een Gestreng
Jonkheerlijk Zierikzeenaar, dat zeehonden goed genoeg zijn voor kooksel in de soep
voor den adel op klompen in Nederland.' De verarming van de hogere burgerij werd
ook weergegeven in een nepadvertentie: 'Een fatsoenlijk heer, met een fatsoenlijke
affaire, vraagt eene fatsoenlijke jufvrouw, met fatsoenlijk wat geld, onverschillig
hoe van fatsoen, desnoods met eene fatsoenlijke bult, om een fatsoenlijk huwelijk
aan te gaan.' Het ging dus niet goed met Zierikzee en dat niet alleen bij de hogere
bevolkingslagen. Er was een tekort aan werkgelegenheid en er werden hoge
stedelijke belastingen geheven, mede om daarmee de schulden, die in de Bataafs
Franse tijd waren ontstaan te betalen. Beide problemen speelden al tientallen jaren.
Iemand die heel veel weet van de geschiedenis van Zierikzee, amateurhistoricus
Isaac van der Male, vertelde: 'Die oude schulden zouden normaliter in 1849 zijn
afbetaald maar werden door de gemeente vier jaar verschoven, zodat ze in 1853
zouden zijn betaald. Dat kwam door de aardappelziekte in 1845, waardoor de
gemeente genoodzaakt werd om op korte termijn een hoeveelheid vervangende
voedingsmiddelen aan te kopen, zoals ook andere gemeentebesturen dat deden.'
Zierikzee, aldus Van der Male, vroeg om een renteloze lening van 20.000 gulden
bij de rijke bovenlaag van de stad. Die zou in vier jaar worden afgelost met
5000 gulden, vanaf 1846. 'De aflossing zou gefinancierd worden uit de jaarlijks
115
Isislsilii
inv. nrs. 96, Minuten van resoluties««J 25. Toegang Rechteriijke archieven te
fvan hÏHo? L Assisen en de bijzondere Hoven in Zeeland, 18n-1838,
Zeeland, 1796-1838, Arcnier an no iu a07 „rt ?s-1 824 dec. 15 (met dank aan
inv.nrs. 5 Minuten van arresten, met aij re toren e s u T~n(J voor de hu|p bij Je reconstructie
Huib Uil, archivaris van het Genteentearc tie c 1°^sstukken lg9'4 julj 5.9. 159i Conclusiën van de
;™r-c«" SS;'t6M^n-;edtaa, van zittingen, met 1822
ntrt. 25-1824 dec. 13; 174 Index (alfabetisch) op de namen 1811.1842: inv.
Halen te Zierikzee, 1822, Juli 23-1823
Nationaal Archief, Den Haag toegang 21)9.17, ^teven varhet k in
Hooggerechtshof der Verenigde Neeriande111-18»de van Beschuldiging,
SÏÏSi;-™: - strafzaken gehóuden door de procureur-generaal als hoofd
tijdschriften op internet, ontwikkeld door de
gedigitaliseerde Zeeuwse kranten, ontwikkeld door ZB
Planbureau en Bibliotheek van Zeeland te Middelburg.
114
