zekere gelijkenis ge-
o.a,
sterren, heiligen en
waarin de benaming van een dier voorkomt, zijn
1 men een „.lljl
zien hebben tussen het dier en de drager van de naam, hetzij uiterlijk, hetzij^
j i ,_x hg-t beroep aanleiding tot het
b.v, komt van de uithangborden
L- 179
Na een ogenblik van nadenken besloot de boer haar binnen te laten. Hij stelde
haar echter een voorwaarde: zij moest namelijk de twee paarden uit de stal nemen
en deze met de koppen tegen de ruiten laten bonzen, U raadt de afloop van de
geschiedenis, en vanaf die tijd prijkt de gevelsteen in de hofstede.
Van deze gevelstenen en andere huistekens is menige geslachtsnaam afgeleid.
Men moet echter niet te spoedig besluiten, dat de familienaam aan het beeld
ontleend is, want het omgekeerde kan ook het geval geweest zijn.
Iemand die Kievit heette, kan zijn naam van het uithangbord, dat uit zijn woning
hing, afgeleid hebben, maar evengoed kon h\j reeds Kievit genaamd zijn geweest,
en daarnaar zijn huis vernoemd hebben. Slechts de geslachtsboom kan in sommige
gevallen uitmaken wat er eerder was, de familienaam of het huisteken. Er zijn
echter gevallen waarin geen twijfel mogelijk is. Het ligt immers voor de hand,
dat huisnamen wel overgingen op de personen die deze huizen bewoonden. Dit
was b,v. het geval wanneer in dezelfde straat of buurt twee mensen woonden, die
beiden Gerard Janzen heetten, maar waarvan de een in het huis "de Wolf" woonde,
terwijl de andere gehuisvest was in een woning waar "de Leeuw" uithing, De eerste
kreeg van zijn buren de naam Gerard Jans de Wolf of Gerard Wolf, en de laatste
werd Gerard de Leeuw Genoemd, Deze bijnamen, die vroeger algemeen in gebruik
waren, werden later vaste geslachtsnamen. In oude geschriften uit de 15e en
16e eeuw komen we veel namen tegen van personen, die dergelijke bijnamen droegen,
en toen meestal nog het huis bewoonden, dat hun deze naam had bezorgd,
De bekende Amsterdammer, dr.Nicolaas Tulp b.v. heette eigenlijk Claes Pieters
zoon» In 1614 kwam hij te wonen op de Keizersgracht in een huis, "waar boven de
deur de tulp uitstak". Zo werd Claes Pieterszoon tot Nicolaas Tulp,
Een eenvoudig maar sprekend kenmerk voor een herberg was een kan/De geslachts
naam Kan, De Can en Van de Kan, zijn aan dit teken ontleend. Opdat deze kan nog
meer zou opvallen, versierde men het uithangteken met een krans, welke eerst
gemaakt werd van groen loof en later van meer duurzaammateriaalzoals hout of
metaal. Zo ontstond de familienaam Groenekan, In de loop der jaren liet men
meestal de kan weg, zodat alleen de krans overbleef. In de 16e en 17e eeuw was
de krans als teken van een z.g, "wijnhuis" algemeen in gebruik. De familienamen
Crans, Krans, Van de Krans, enz. hebben hiermede te maken. (Bekend is ook het
spreekwoord "goede wijn behoeft geen krans",)
De meest uiteenlopende voorstellingen werden op uithangtekens afgebeeld,
van dieren, planten, munten, hel en hemel, zon, maan enk r
afgoden, enz. teveel om op te noemen. In het bijzonder kwamen er’veel huistekens
voor, waarop oen of ander beest was afgedeeld.
Maar niet alle geslachtsnamen, 1 -
van deze tekens afgeleid, In sommige gevallen zal
door karaktereigenschappen. Een andermaal was
geven van deze naam. De familienaam "Den Baars" b.v, komt van de uithangborden
"de Baars" of "de dry Beerskens”, ook wel "de gekroonde Baars". Toch hebben
niet alle familienamen Den Baars deze oorsprong. Een zekere Sabe Sijtses, die
te Beers geboren werd, maar in Leeuwarden zijn woonplaats had, ontving daar de
naam Beers, naar zijn geboorteplaats. Zijn zoon echter, die deze benaming niet
mooi vond, veranderde zijn geslachtsnaam in "Baars".
Huizen die "de Kat" heetten, waren er vroeger veel, In de 16e eeuw woonde in
Leeuwarden een apotheker Jan Huijverts, die een huis bewoonde, waarin een fraaie
afbeelding van een kat was uitgesneden. Men noemde deze man Jan Huijberts Cat-
huis, Zjjn kinderen, waaronder een hoogleraar, verlatiniseerden deze naam en
maakten er Cathius of Catzius van. Andere nakomelingen heetten eenvoudig Cath.
hamen als hengst, hingst, Ros, Schimmel, enz. behoeven geen nadere verklaring,
De familienaam Kedde is van het Eriese woord voor "hit". De geslachtsnaam
Grijspeerd heeft echter niets met paarden uitstaande. Grijspeerd is een verbas
tering van "grijsperre". Grijsperre wil zeggen "grijs hoofd", want "perre" is een
Oudvlaams woord voor dit lichaamsdeel, "De Bontekoe" is als uithangbord aan
dorpsherbergen niet zeldzaam. Willem IJsbrantsz Bontekoe, de bekende Oostindië-
vaarder heeft zijn naam aan zo’n geval te danken.
Een bijzonder teken is "de Lintwurm". Dit woord heeft echter niet de betekenis
die vrij eraan geven. "Lintwurm" is een verouderd woord voor "draak", Men sprak
in vroeger jaren over "St.Joris met de lintwurm", in de betekenis van de
