De wallen van Retranchement.
Beelden uit de 80-jarige oorlog en het geluid van boomkikkers
door G.J.C. Buth
Retranchement
Cadsandria
„God created the world and the
Dutch created The
Netherlands", las ik eens in een
foldertje dat geschreven was
voor Amerikaanse touristen
„doing Europe". Alhoewel de
ontstaansgeschiedenis van ons
land zo wel erg kort en
krachtig (en Amerikaans) is
samengevat, zullen er naast
Nederland inderdaad niet veel
landen zijn waar het landschap
zo sterk bepaald is door het
culturele verleden van zijn
bewoners. Voor vele, vermoede
lijk de meeste, natuurgebieden
in Nederland geldt dan ook dat
ze naast hun natuur- en land
schappelijke waarden tevens een
belangrijke cultuurhistorische
waarde vertegenwoordigen.
In Zeeland is waarschijnlijk het
Zeeuwsvlaamse landschap het
rijkst geschakeerd met duidelijke
kenmerken uit het verleden.
Naast onder andere de
inpolderingshistorie valt hier in
het landschap nog veel „af te
lezen" over de vele oorlogs
handelingen en dreigingen die er,
vooral tijdens de 80-jarige oorlog,
hebben plaats gevonden. Eén van
de Zeeuws-Vlaamse natuur
gebieden met erg belangrijke
cultuurhistorische waarden
wordt gevormd door de Wallen
van Retranchement, een gebied
dat naar verwachting binnenkort
in het bezit van Het Zeeuwse
Landschap komt.
Om mij nader over dit gebied te
informeren ben ik te rade gegaan
bij Wim Kuys. Tot de jaren
zestig heeft hij in Retranchement
gewoond en heeft zich toen in de
historie van het gebied verdiept.
Tijdens latere kampeervakanties
bij het dorp was inmiddels de
natuur zijn nieuwe interesse
geworden en bekeek hij de
wallen vooral vanuit die gezichts
hoek. Veel van de volgende
beschrijving van de Wallen van
Retranchement is dan ook aan
gedragen door Wim Kuys.
8
Voor het ontstaan van Retran
chement, vrij vertaald versterking
of verschansing, moeten we zo'n
driehonderd-en-tachtig jaar terug
in de tijd. De tachtigjarige oorlog
was toen ongeveer veertig jaar
aan de gang. Bij zijn strijd tegen
Parma was Prins Maurits in 1604
met een vloot het Zwartegat, nu
de Verdronken Zwarte Polder,
ingevaren en landde op het eiland
Cadzand. Nadat hij het eiland
had ingenomen schreef hij een
brief naar de Staten waarin hij
voorstelde in het land van
Cadzand enige forten aan te
leggen. Alhoewel het Zwin,
voordien de vaarweg naar de
havenstad Brugge, rond 1600
reeds zover verzand was dat
schepen niet verder meer konden
komen dan Sluis, vond prins
Maurits deze zeearm nog
belangrijk genoeg om er een
vesting te bouwen. De
Spanjaarden waren immers heer
en meester in het rijke
Vlaanderen en met een vesting
aan de ingang van het
Zwin kon Maurits de scheepvaart
naar Vlaanderen beletten. Boven
dien werd zo de concurrentie van
het oude Brugge uitgeschakeld,
iets wat de Hollandse en
Zeeuwse handelssteden erg
aansprak. Maurits kreeg goed
keuring van de Staten en
onmiddellijk werd begonnen met
het aanleggen van wallen en het
graven van grachten. Na het
beëindigen van het Twaalfjarig
bestand in 1621 werd de
verschansing versterkt door de
aanleg van het fort Oranje in het
noorden, het fort Nassau in het
zuiden en de versteviging van het
eigenlijke retranchement tussen
de twee forten. (Letterlijk
betekent retranchement
afsnijding, wat staat op een
tweede wal waarachter men zich
terugtrekt als de eerste verloren
is gegaan.) Zo kreeg het Retran
chement Cadsandria, zoals het
toen genoemd werd, zijn huidige
vorm met drie bastions aan de
landzijde en op de twee hoek
punten een fort. De over
blijfselen van fort Oranje zijn
echter grotendeels verdwenen
tengevolge van een stormvloed in
1682. De soldaten en hun
vrouwen waren natuurlijk de
De situatie rond
Retranchement in de
zeventiende eeuw.
Links oost!) van
het Zwin Retranche
ment met de forten
Oranje en Nassau.
Rechts het Belgische
fort Hazegras (des
tijds Spaans grond
gebied).
