De Yerseke Moer
Een landschap waarin je kunt kijken als een kijkdoos
door Arnold van der Wees
het zoute water zo dicht aan het
oppervlak, dat er geen struiken of
bomen kunnen groeien." Vooral op
de wat hoger gelegen delen van de
Moer zijn langs slootkanten spontaan
meidoornstruwelen ontstaan. Dat kon
omdat op die plaatsen het met zout
doordrenkte veen bedekt is met een
behoorlijke laag zand en klei. Omdat
het vee in de sloten weinig graasde,
kregen struiken een kans juist daar te
ontkiemen. Niet alleen meidoorns,
maar ook bramen, hondsroos en vlier
vestigden zich. "Voor mij komt de
Moer het best tot zijn recht bij zwaar
bewolkt weer, harde wind, terwijl de
zon af en toe door breekt", mijmert
Jan. "De zonnestralen zorgen dan
voor bijzondere kleureffecten. Op een
of andere manier is het dan gemakke
lijker een verbinding te leggen met de
duistere Middeleeuwen, toen de
Moer ook al Moer was. Terwijl de
donkere wolken over je hoofd jagen
en af en toe wat regen neerstriemt,
zie je in gedachten kleine mensen
graven en ploeteren. Graven in de
klei todat ze bij het zoute Holland-
veen uitkomen. Je ziet ze de derrie
uitgraven en met karren terugrijden
over zoekweggetjes naar zoutketen
om het begeerde zout te winnen."
De zoekweggetjes of wegelingen zijn
er nog steeds in de Moer. Namen als
Oost-, Hoge- en Zoute wegeling
herinneren aan een nat verleden.
Vanaf de ruggen aan de rand van het
poelgebied, lopen een aantal bochtige 1
soms nauwelijks verharde weggetjes
de Moer in. Vaak liepen ze dood op
de laaggelegen kommen, die een
groot deel van het jaar onder water
stonden. Vóór de Middeleeuwse
moernering w erd de Moer alleen
gebruikt voor extensieve beweiding
door rondtrekkende schaapskudden.
Het probleem was toen, om aan
voldoende zoet water te komen.
Op de hoogste plekken van de kreek- I
ruggen, werden daartoe veedrinkput- I
ten gegraven, Juist op de plek waar
een kreekrug overgaat op het klei dat I
op het zoute veen ligt, onstonden de I
meeste putten. Daar profiteerden ze
van het afstromende regenwater en
reikte de bodem nog net niet tot het
zoute veen. Sommige zijn later een
Week van het Landschap I
Sommige landschappen zijn zo "vol", zo rijk
aan betekenis, dat je ze bijna als een boek
kunt lezen. Als je door het landschap van de
Yerseke Moer loopt, beweeg je je door de
lagen van de tijd. Kronkelende binnenwegen
zijn vaak oorspronkelijk kreeklopen,
waarvan de loop bepaald is door getij.
Uit het veen steken dennenstobben,
die herinneren aan een bosrijk verleden.
De Moer komt aardig in de buurt van het
renaissance-ideaal: een harmonieus
samengaan van natuur en cultuur.
Een authentiek landschap, waar nog geen
aalgladde projectontwikkelaars zijn
neergestreken, die hun architectonische
miskleunen steevast "Residentie" noemen.
Toch is de Moer geen museumlandschap
waar je door reist, getuige de aanwezigheid
van het kanaal, wegen, moderne boerderijen
en een mosselloods. Maar dwars door de
nieuwe vormen heen zijn hier de oude nog
te herkennen. Een landschap waarin je kunt
kijken als in een kijkdoos.
"Ik ben gewoon een beetje land
schapfreak", zegt Jan Karkdijk. "Op
een of andere manier heb ik iets met
landschappen in het algemeen en met
cultuurlandschappen in het bijzon
der." Jan is n van de gidsen, die
regelmatig in de Moer te vinden is.
In het dagelijks leven probeert hij iets
van zijn enthousiasme over land
schappen, als docent aardrijkskunde
aan een Goese scholengemeenschap
op zijn leerlingen over te brengen.
De Yerseke Moer is een prentenboek
voor ons geheugen. In de aanleg van
wegelingen, akkers op de kreekrug
gen, de veenwinning, drinkputten en
boerderijtjes hebben mensen hun
tekens in het landschap aangebracht.
En daaraan dankt de Moer haar
betekenis, want een landschap dat te
weinig "tekens" bevat of waar te veel
herkenbare elementen uit verdwenen
zijn, zegt zo weinig. Vooral de
zeggingskracht van de Moer spreekt
Jan Karkdijk erg aan. Met de nodige
geestdrift verhaalt hij over de Moer.
"De Moer is een heel open land
schap, want veel meidoornhaagjes zijn
verdwenen. Midden in de Moer zit
Winterbeeld van een verstilde kreekbeddttlijweq.
12
