Grote Grazers
Runderen en paarden als compostvat en maaimachine
door Arnold van der Wees
Elke planteneter heeft zo zijn eigen
effect op de planten in een gebied.
Op de Slikken van de Heen, grazen
Schotse hooglanders. Deze dieren
kunnen zomer en winter buiten leven
en kunnen zonder menselijke hulp
afkalven. Met hun imposante horens
kunnen deze ruige runderen wroeten
en takken breken. Deze grote grazers
zijn, om even in de alliteratiesfeer te
blijven, zeker niet grimmig of grieze
lig, maar eerder goedaardig. Een
Schotse hooglander is een herkauwer
met een pens van zo'n 60 liter in
De Plaat van de Vliet is een drooggevallen zandplaat ten oosten van de
Philipsdam. Zo'n 80 ha daarvan wordt jaarrond begraasd door vijf Prze-
walskipaardcn. De Slikken van de Heen tussen de Philipsdam en het Schel
de-Rijnkanaal, omvatten ongeveer 440 ha voormalige schorren en slikken.
Hier wordt 180 ha jaarrond begraasd door 30 Schotse hooglanders. Op
Bcukelenberg, een 60 ha groot gebied langs de waterlijn, wordt wat inten
siever met seizoensbeweiding door 8 paarden en 19 koeien begraasd. Na de
afsluiting van het Krammer-Volkerak in 1987, is het gebied door de ver
zoeting van het water en het verdwijnen van het getij sterk veranderd. Dooi
de inzet van grote grazers ontstaat een grotere afwisseling in het landschap.
Regiobeheerder Ron Brouwer houdt sinds die tijd de ontwikkelingen bij.
De Stichting heeft zelf geen dieren. De meeste grazers zijn van Jan Reijn-
goudt, een handelaar in "wild". Hij koopt en verkoopt voor particulieren en
gemeenten: edelherten, bijzondere veerassen, zebra's, bisons en zelfs
kangoeroes. Samen kijken zij terug op bijna 10 jaar gras eten.
houd en daarnaast nog drie andere
magen. Het rund besteedt zijn spijs
vertering in feite uit aan bacteriën.
Plantencellen bestaan voor een groot
deel uit cellulose, een stof waar men
sen en dieren zonder pens eigenlijk
weinig mee kunnen beginnen.
Bacteriën weten hier echter wel raad
mee. In een warme, gistende en bor
relende brij vermeerderen ze zich in
een hoog tempo. Hierbij doen ze
zich te goed aan eiwitten, suikers en
zetmeel die vrijkomen uit de planten
cellen. De stoffen die vrijkomen uit
de cellulose gaan
rechtstreeks via
de maagwand
het bloed in. Zo
voorziet een
rund voor 70
in zijn voedsel-
behoefte. Het
verteren van cel
lulose is echter
een taaie en dus
tijdrovende klus.
Zo'n drie tot
vier dagen duurt
dit sloopwerk.
Door flink te
herkauwen helpt
de koe hieraan
een handje mee. Uiteindelijk schuift
het voedsel met de bacteriën door
naar de overige magen. De eiwitrijke
bacteriën dienen zelf ook als voedsel
bron. Je kunt je zelfs afvragen of een
koe eigenlijk wel van gras leeft.
Rattenklem
In totaal lopen zo'n 30 Schotse hoog
landers op de Slikken van de Heen.
"Een ideale beheerskoe", vindt Jan
Reijngoudt. "Een sober dier, waar
eigenlijk nooit een veearts aan te pas
hoeft te komen. Onthoornd modern
produktic-vce is voor dit doel veel
minder geschikt. Het was bij het
fokken van deze koeien immers nooit
de bedoeling de natuur te trotseren.
Bovendien vind ik de wildkleur uit
stekend in het landschap passen, het
oog wil tenslotte ook wat. Zeker in
de beginjaren, toen de struiken nog
laag waren vielen ze veel meer op.
Het was toen daarom ook veel mak
kelijker om ze te tellen. Niet dat je ze
dan elke dag zag, maar zo eens in de
paar dagen had je alle koeien toch
wel een keer gezien. Op een gegeven
moment werd ik toch ongerust, nadat
ik in weken een koe niet meer had
gezien. Een intensieve speurtocht met
Silhouetten van grote grazers steken af
tegen het poederachtige rode licht in de
nevel van de vallende avond. Bijna is de zon
definitief onder. Traag bewegende dieren in
een winterse sfeer van een late namiddag in
december. De grazers zijn nazaten van de
oerrunderen en de tarpans van toen.
Van oudsher zijn zij, ook al in de tijd toen
er nog oernatuur was, de grote landschaps
bouwers. Gedomesticeerde nazaten zien er
dan nu wel anders uit, maar hun tanden en
spijsverteringskanaal niet. In grote natuur
gebieden zorgen grote herbivoren als
paarden en runderen met hun begrazing en
betreding voor de nodige variatie.
Variatie in soorten planten, soorten dieren,
structuur en ontwikkeling. Biodiversiteit,
daar draait het om in natuurbeherend
Nederland.
Schotse hooglanders voelen zich prima thuis op dc Slikken van dc Heen. Ze waden en zwem
men graag in de vroegere getijdekreken en houden door hun eetgedrag de bomen en struiken
binnen de perken.
4
