den. Warrens vlijmscherpe obsen aties
laten ons zien wat er allemaal verlo
ren is gegaan in Zeeland. Hij zag
scholen bruinvissen op de Wester-
schelde, hij zag visarenden en stelt-
kluten, hij vond volop rupsen van de
koninginnepage op het wortelloof.
Hij ontdekte het zeldzame Calands-
klokje op de dijk van de Calands-
polder.
Wij denken vaak dat vervuiling van
water en lucht meer bijdraagt aan de
achteruitgang van de natuur en mi
lieu dan het intensief gebruik van het
land. Dat is een misvatting en dat
wordt duidelijk als we wat rondkijken
in het buitenland, bijvoorbeeld in de
Oderdelta, een gebied zo groot als
Zeeland, op de grens van Duitsland
en Polen. Het water van de rivier de
Oder is vuil, de bodem is ook belast
met vervuilende stoften. De andere
kant van de medaille is dat het land
schap in de delta ongerept is, de na
tuur is ruig, er zijn geen deltadijken,
de riviertakken meanderen vrij door
de brakke moerassen. Er treden geen
grondverplaatsingen op, er is geen in
tensief beheer, het gebied is zeer dun
bevolkt. Ik zag daar zeearenden,
zwarte ooievaars, raven en kraanvo
gels die al lang uit Zeeland zijn ver
dwenen.
Dammen en bruggen hebben het aanzien van de Deltawateren volledig veranderd.
Nivelleren en knutselen
Wij kunnen niet met onze handen
van het landschap afblijven. Het land
schap moet beheerd worden. Niets
doen ligt niet in onze aard. Zeer in
tensief gebruik van land en water,
heeft geleid tot sluipende nivellering
van natuur en landschap in Zeeland.
De natuurbeheerder heeft dat proces
van achteruitgang onderkend. De na
tuur van vroeger moet, waar mogelijk
teruggehaald worden. Het landschap
is weliswaar veranderd of geheel ver
dwenen, maar -geen nood- dan brengt
de beheerder de soorten terug die
tvperend waren voor het oude land
schap: de bever in de Biesbosch, de
zeehond in de Oosterschelde, een
dijktuin voor zeewieren op Neeltje
Jans, aalgoten door de Zeeuwse dij
ken om de trek van de paling te be-
en binnendijks.
vorderen, een zandworst in geotextiel
op de Hoge Platen om de sterns te
gen hoogwater te beschermen, enzo
voorts. We noemen dit beheren, zorg
dragen voor het landschap. Maar be
heren wordt vaak knutselen met soor
ten en knutselen met snippers van het
oorspronkelijke landschap. Dat kan
de beheerder niet kwalijk worden ge
nomen; integendeel, het is vaak een
bewust gekozen strategie om het laat
ste restje van een cultuurlandschap,
een landgoed of een bloemdijk in
stand te houden.
Zeeland heeft echter veel meer in
huis, dan de beleidsmaker zich reali
seert. Zeeland heeft "natuur" in huis,
een product dat zeer zeldzaam is ge
worden in Nederland. Natuurbeheer
vereist een zeker oppervlak, passend
bij de natuurlijke dynamiek van het
landschap. Natuurbeheer vereist de
moed om "niets te doen", zoals in
de Voordelta en op de slikken rond
St. Philipsland, of om eeuwenoude
extensieve beheersvormen in stand
te houden zoals in het Verdronken
Land van Saeffinghe. Het goud van
de delta is niet de economische ont
wikkeling, maar (het is vaker gezegd)
dat zijn de onvervangbare waarden
van de natuur en het zilte landschap
die Zeeland een toppositie geven in
de wijde omgeving van West-Europa.
Zeespiegelrijzing
Daar komt nog bij, iets dat vooral be
trekking heeft op de laaggelegen de
len van Nederland vlak bij de zee, de
zeespiegelrijzing. Dit is op de langere
termijn het grootste probleem waar
Zeeland mee te maken krijgt. De zee
spiegel stijgt autonoom.
15
