Van revolutie tot evolutie
200 jaar Rijkswaterstaat
door Arnold van der Wees
De kruitdampen waren inmiddels
opgetrokken. De Bastille lag in puin, de
guillotine draaide op volle toeren. Het
democratische "vrijheid, gelijkheid en
broederschap", moest ook elders in Europa
gepredikt worden. In januari 1795 trokken
de Fransen, vergezeld van vele uitgeweken
patriotten over de bevroren rivieren ons
land binnen. De Bataafse republiek was een
feit. Rijkswaterstaat is een kind van de
revolutie. In die tijd werd er gestreefd naar
centralisatie, ook op waterstaatsgebied.
Op 24 mei 1798 werd bepaald dat onder de
"Agent van inwendige policie (Minister van
Binnenlandse zaken) en toezigt op den staat
van dijken, wegen en wateren", voortaan
een president stond voor het beheer van de
zeeweringen, zeedijken en waterstaat met
een bureau "tot bestiering van al hetgeen
tot deszelfs waterstaat betrekkelijk is".
Rijkswaterstaat heeft de zorg voor
bescherming tegen water, voldoende
en schoon water aanleg en beheer
van wegen en vaarwegen. Hoe ging
dat dan vroeger? Met name het on
derhoud van de dijken was een aan
gelegenheid van individuele burgers,
kleine gemeenschappen en later de
waterschappen. De veel beter georga
niseerde waterschappen onder leiding
van een dijkgraaf beheerden vaak ook
niet meer dan een paar polders en
dijken. In de tweede helft van de
achttiende eeuw begon zich steeds
meer te wreken dat beheer en onder
houd nog al versnipperd gebeurde.
Bodemdaling en de slechte staat van
de rivieren zorgden voor steeds meer
overstromingen.
Nederland was in die tijd een federale
republiek met zelfstandige provincies.
In de laatste decennia van de 18 de
eeuw ontstond een grote behoefte
aan politieke hervormingen. Met
name de hervormingsgezinde patriot
ten zochten naar meer eenheid in de
waterstaatszorg. Zij beschouwden een
goede infrastruktuur en fysieke veilig
heid als essentiële voorwaarden voor
welvaart en welzijn. De patriotten
kregen echter geen poot aan de
grond, velen weken zelfs uit naar
Frankrijk. Wat de patriotten niet voor
elkaar kregen lukte de Fransen na hun
Mensen brachten in He Delta vaak bun eigen veiligheid in gevaar. Door het weggraven van
veen voor brandstof en zoutwinning daalde de bodemen nam de kans op overstroming toe.
6
inval in 1795 wel. Vanuit een door
Napoleon ingesteld centraal gezag
ontstond in 1798 Rijkswaterstaat.
Aanv ankelijk had Rijkswaterstaat een
sterk militair karakter. Aspirant inge
nieurs werden gekozen uit de Artil
lerie- en Genieschool in Delft, die
naast een gedegen militaire opleiding
ook opleidingen verzorgde voor
waterstaat. Vreemd was dit overigens
niet als je bedenkt dat waterstaatkun
dige kennis vooral in militaire handen
was. Met name in de 80-jarige oorlog
bleek water een geducht wapen in de
strijd. Door polders onder water te
zetten ontstonden waterlinies die
toen een vijandelijke opmars konden
stuiten.
Om verder op te klimmen moesten
de jonge ingenieurs Nederlands en
Frans kunnen lezen en schrijven voor
je kon toetreden tot het "Corps".
Om te kunnen trouwen had je toe
stemming van de minister nodig,
ambtenaren droegen uniformen en de
hoofdingenieur werd overste ge
noemd. Een rang die gelijk stond met
een luitenant-kolonel van de Genie.
In de beginjaren kende de waterstaat
wel zeven verschillende organisatie
vormen in 18 jaar tijd, een gevolg van
staatkundige veranderingen in die
periode. Alle macht lag inmiddels bij
de staat en aan gewestelijke besturen
was nauwelijks een eigen bevoegdheid
overgelaten. Oude gewestelijke inde
lingen werden overboord gezet en
naar analogie van de Franse gewoonte
om departementen riviernamen te
geven, ging Zeeland op in het depar
tement van Schelde en Maas.
Andries Schraver (1754-1827) uit
Brouwershaven was de eerste hoofd
ingenieur van waterstaat in Zeeland.
Hij was een self-made man die zijn
vakmanschap in de praktijk had ver
worven. Schravers zorgenkindjes
waren "calamiteuze" polders. Dit zijr
polders die door stormaanvallen,
stormvloeden en dijkvallen een ver
hoogd risico hadden onder water te
lopen. Onvermoeibaar leek hij in zijn
inzet om als gevolg van een storm
ramp in 1808 gaten te dichten en
versterkingen aan te leggen. Hij moet 1
amper uit de kleren zijn geweest als je I
